zwierzę.

Motyle to właśnie ta grupa owadów, która z pięknem kojarzy nam się najbardziej. Drobne łuseczki na ich skrzydłach często układają się w nieprawdopodobne mozaiki i struktury, które niejednokrotnie cieszą nasze oczy. Od czasu do czasu, trafiają się jednak takie gatunki, których skrzydła wcale nie są tak urodziwe jakbyśmy tego chcieli. I niekoniecznie chodzi mi tutaj o motyle noce, wśród których – nawiasem piszcząc – mamy bardzo wiele kolorowych gatunków. Co niektóre motyle dzienne także nie powalają swoją urodą, ale… są również częścią naszego krajobrazu, więc również nimi warto się zainteresować. Przykładem może być tutaj przestrojnik trawnik, którego mam okazję wam przedstawić.

Systematyka i wygląd

Nasz przestrojnik jest przedstawicielem rusałkowatych (Nymphalidae) i zalicza się do podrodziny oczennic (Satyrinae). W naszym kraju jest jednym przedstawicielem swego rodzaju.

Rozpiętość skrzydeł przestrojnika wynosi od 3,5 do 4,5 cm, trzeba więc przyznać, nie jest zbyt dużym motylem.

Wierzch jego skrzydeł jest w dużej mierze brunatny, w odcieniach szarości oraz czerni. Dodatkowo znajdują się na nim czarne oczka w szaro-żółtych obwódkach. Na każdym przednim skrzydle samca, w pobliżu wierzchołka znajdują się 2 czarne plamki (choć niekiedy tylko jedna z nich jest dobrze widoczna). W przypadku samiczki mamy tam trzy takie plamki z białymi kropkami pośrodku (w jasnych obwódkach oczywiście). Spód skrzydeł jest mniej więcej w podobnej tonacji barwnej, przy czym na drugiej parze widać pięć czarnych plamek w żółtawych obwódkach. Dodatkowo na środku każdego „oczka” znajduje się biała „źrenica.” Reszta ciała motyla jest ubarwiona w podobny sposób jak skrzydła.

Gdzie go można spotkać?

Przestrojnik trawnik to zdecydowanie jeden z pospolitszych motyli, jakie można spotkać na terenie naszego kraju. Bardzo chętnie pojawiają się na obrzeżach lasu, leśnych drogach, a także bardziej otwartych terenach położonych blisko lasów. Przestrojniki fruwają od początku czerwca do połowy sierpnia.

Tryb życia

Właściwie do czego przestrojnikom i innym oczennicom potrzebne są fałszywe oczka na skrzydłach? Ano po to, by oszukać drapieżniki, które zechcą je upolować. Tak. Jak się okazuje, wiele motyli to wyjątkowo podstępne stworzenia, które posuną się do wielu rzeczy, byle by tylko ich najwięksi wrogowie, czyli ptaki, dały im święty spokój. A ci pierzaści myśliwi przy polowaniu bardzo często celują w głowę. Z tego też względu, wiele motyli ma na swoich skrzydłach oczka, które maja za zadanie oszukać ptaka. Kiedy ten je dostrzeże, zamiast w prawdziwą głowę, dziobie właśnie w skrzydła. To oczywiście przynosi konsekwencje w postaci poszarpanych, a nawet podziurawionych skrzydeł, ale jednocześnie pozwala motylowi zachować głowę i znajdujące się na niej prawdziwe oczy w całości. Z uszkodzonymi skrzydłami można żyć, a nawet jako tako fruwać, bez głowy było by z tym znacznie gorzej. Taki mechanizm obronny wykształciło wiele motyli, nie tylko oczennice, ale chociażby dobrze wszystkim znane rusałki pawik.

Same przestrojniki trawniki to typowo letnie motyle. Spotkać je można na różnych kwiatach, szczególnie tych fioletowych. Z nich spijają nektar, przy czym są bardzo płochliwe i trzeba się za nimi nieźle naganiać, by móc zrobić im zdjęcie. Podczas spoczynku przeważnie trzymają złożone skrzydła. Robią jednak wyjątki podczas pochmurnych dni, kiedy to zza chmur w końcu zaczyna wychodzić słońce. Wówczas rozkładają się na liściach malin albo paproci i z otwartymi skrzydłami rozgrzewają swoje mięśnie, aby zyskać więcej energii potrzebnej im do sprawnego fruwania.

A skąd w ogóle nazwa „trawnik?” Tą akurat zawdzięczają gąsienicom. Te mają brązowe, niepozorne ubarwienie, z szarym paskiem pośrodku, oraz białymi liniami po boku. Żerują pośród traw, wśród których naprawdę trudno je znaleźć. Można by wręcz rzecz, że swoją niepozorność, niemalże dziedziczą po swoich rodzicach. Jednak tak to już jest, że nawet przy szukaniu motyli, bez sokolego oka ani rusz!

Kwietnik. Nazwa kojarząca się, z dużą ilością kwiatów, chociażby w ogródku czy na działce. Komuś innemu, na myśl przyszedł jednak mały, bo mierzący nieco ponad 1 cm pajączek, którego można znaleźć wśród kwiatowych płatków. Potrafi się wśród nich naprawdę świetnie ukrywać, dlatego łatwo go można przeoczyć. Co on tam jednak robi? Cóż, zaraz postaram się to wyjaśnić.

Systematyka i wygląd

Nasz bohater to najbardziej znany przedstawiciel rodziny ukośnikowatych (Thomisidae) i w naszym kraju jest on jedyny w swoim rodzaju.

No dobrze, przypatrzmy się teraz jego wyglądowi. W pierwszej kolejności, uwagę przykuwają jego dwie pierwsze pary odnóży, które są znacznie większe niż pozostałe, a do tego są charakterystycznie rozstawione na boki. Dzięki nim pająk przypomina trochę kraba i podobnie jak on potrafi się poruszać we wszystkich kierunkach, nie tylko do przodu, ale również na boki, i do tyłu. Taki sposób poruszania się ułatwia mu sprawną ucieczkę przed potencjalnym zagrożeniem. Jest to zresztą typowa cecha wszystkich przedstawicieli ukośnikowatych. Inną ciekawą cechą, są trójkątnie ustawione oczy, co łatwo możemy dostrzec, gdy patrzymy na kwietnika z przodu.

U kwietnika występuje bardzo silny dymorfizm płciowy. Samiec jest mały (mierzy około 4 mm) i znacznie mniej kolorowy niż samica. Pod względem ubarwienia jest w dużej mierze czarny z wyjątkiem odwłoka, który jest biały, z dwoma, czarnymi pasami na jego wierzchu. Samica jest dużo większa, a jej ubarwienie bywa wyjątkowo zmienne. I to dosłownie. Dysponuje bowiem bardzo ciekawą i wyjątkową umiejętnością wśród pająków. Otóż potrafi dostosować swoje ubarwienie do koloru kwiatu, na którym aktualnie przebywa. Pomysł wydaje się być żywcem zerżnięty od kameleonów i mątw, ale w przypadku kwietnika, jego umiejętność do zmiany koloru jest mocno ograniczona. Pająk dysponuje tylko trzema kolorami: białym, żółtym i zielonkawym. Zmiana koloru opiera się na zmiennej koncentracji żółtego barwnika, zgromadzonego w komórkach naskórka, a w razie potrzeby jego częściowego wydalenia z organizmu razem z odchodami. Każda taka zmiana jest bardzo czasochłonna i zajmuje kwietnikowi nawet kilka dni! Z tego też względu zdarza się znajdować kwietniki na podłożu, które niekoniecznie odpowiada ich ubarwieniu, gdyż nie zdążyły jeszcze zmienić koloru. Warto też dodać, że zmienić ubarwienie potrafią wyłącznie samice.

Samice kwietników, mimo zmienności w ubarwieniu, najczęściej są jednolitego koloru. U części osobników, na bokach odwłoków, występują dodatkowo czerwone pasy.

Gdzie go można spotkać?

Pospolity w całym kraju. Spotkać go można głównie na terenach trawiastych, obrzeżach lasów czy nawet w naszych ogrodach. Wszędzie tam, gdzie kwitną różne gatunki kwiatów.

Tryb życia

Dzięki swemu ubarwieniu, kwietnik jest naprawdę trudny do znalezienia. Często, by jeszcze bardziej zejść z pola widzenia, chowa się między płatkami i to tak, że wystają spod nich jedynie jego nogi. Aby tylko nie wypatrzyła go potencjalna ofiara.

Kwietnik to wyjątkowo groźny drapieżnik, który specjalizuje się w chwytaniu owadów odwiedzających kwiaty. Mogą to być muchówki, pszczoły, trzmiele i motyle. Dla tego pająka nie ma znaczenia, czy ofiara jest uzbrojona w groźne żądło, czy znacznie przewyższa go rozmiarami. Wszystkie traktuje w taki sam sposób. Do spijającej nektar ofiary, kwietnik podkrada się bardzo powoli i cierpliwie. Kiedy jest wystarczająco blisko, wyciąga swoje przednie nogi, chwyta ofiarę po czym kąsa ją i uśmierca swoim jadem. Swoje pazurki jadowe zatapia najczęściej w przewężenie między głową a tułowiem owada. Tam bowiem najłatwiej je wbić, a jad błyskawicznie dostaje się do układu nerwowego i automatycznie pozbawia go życia. Jest to szczególnie ważne w przypadku os i pszczół, które mogą być dla kwietnika równie niebezpieczne co on dla nich. Jeśli kwietnik nie wyceluje w przewężenie, kąsa w inne wrażliwe miejsce, np. spód ciała ofiary, byle tylko szybko ją uśmiercić. Jego jad jest groźny dla owadów, ale na szczęście całkowicie nieszkodliwy dla człowieka.

No dobrze, przyjrzyjmy się teraz godom kwietnika. Te trwają przez całe lato, ale trudno jest zaobserwować parkę w akcji. Przeważnie są bowiem dobrze ukryte, np. na dnie głębokiego, kwiatowego kielicha. Z tego też względu, nigdy tego nie widziałem, ale dzięki mądrym książkom, wiem jak to u nich wygląda. Zanim zaczną się gody, samiec przez kilka minut chodzi po odwłoku samicy. Po co? Tego już książki nie podają, ale podejrzewam, że samiec próbuje rozeznać się w sytuacji lub coś w tym rodzaju. W każdym razie, zapłodnienie wygląda u kwietników bardzo podobnie jak u innych pająków. Tuż po jego zakończeniu, samiec bezpiecznie opuszcza samiczkę i pewnie rusza szukać następnej. Ogólnie u ukośnikowatych, samice są stosunkowo wyrozumiałe dla swoich partnerów i przeważnie nie zjadają ich po kopulacji, jak ma to miejsce u wielu innych pająków. Najpewniej tak samo, jest więc również u kwietników, choć nie znalazłem w literaturze potwierdzenia odnoszącego się bezpośrednio do kwietników.

Gdzieś tak miesiąc po godach, samica składa na liściu jaja, po czym zgina go i łączy za pomocą pajęczych nic, tworząc tym samym coś w rodzaju kokonu. Następnie pilnuje go przed drapieżnikami, a kiedy wylęgną się młode – że tak powiem brutalnie – zwyczajnie zdycha. Młode są zmuszone dbać o siebie same, co zdecydowanie ułatwia im instynkt, którym są obdarzone (dzięki niemu wiedzą jak się odżywiać, bronić przed drapieżnikami itp.). Później dorosłe pajączki zimują ukryte w ściółce. Rozwój tego gatunku trwa 2 lub 3 lata (różne źródła podają różny czas).

Ebrechtella tricuspidata

Chociaż w Polsce nie ma innego gatunku z rodzaju Misumena, to kwietnik często bywa mylony z innym ukośnikiem.

Ebrechtella tricuspidata (kiedyś Misumenops tricuspidatus), na pierwszy rzut oka jest do niego bardzo podobny i tak jak on, wiedzie życie wśród kwiatów, gdzie poluje na owady. Od kwietnika jest jednak dużo mniejszy. Samica dorasta najwyżej do 6 mm, samiec jest jeszcze mniejszy. W przeciwieństwie do kwietnika, samica Ebrechtella tricuspidata nie potrafi zmieniać ubarwienia, dlatego jej ubarwienie jest w dużej mierze zielone, najczęściej z brunatnymi plamami na białawym odwłoku, układającymi się w trójkątny wzór. Plamy te mogą mieć różną intensywność, a czasami może ich w ogóle nie być. Ogólnie jednak, odwłok samicy jest z reguły bardziej trójkątny niż u kwietnika. Samce są znacznie mniejsze i ciemniejsze. Ich ciała są brunatne, z zielonym środkiem odwłoka (na którym również może występować brunatny wzór, ale mniej wyraźny niż u samicy).
Osobiście spotkałem się z tym gatunkiem tylko raz, podczas jednego z moich pobytów w Warszawie. U siebie na Warmii, nie natrafiłem na niego ani razu (choć kto wie, w końcu się to pewnie zmieni).