zima

Wszystkie wpisy otagowane „zima”

Omomiłki (Cantharis spp.) – chionofile i kanibale!

Posted by skorpion21 on 1 czerwca 2016

Kategorie: Makro. Tagi: Cantharis, chrząszcz, drapieznik, omomiłek szary, omomiłek wiejski, omomiłki, omomiłkowate, wiosna, zima. Dodaj komentarz

Nie da się ukryć, że omomiłki zwracają na siebie uwagę, zwłaszcza w maju i czerwcu, kiedy to obserwuje się ich najwięcej. Nie dość, że nie kryją się ze swoim trybem życia, to jeszcze potrafią być bardzo liczne. Często więc można się na nie natknąć nie tylko w lasach, czy na polach, ale także w miastach, np. w okolicach trawników czy przydomowych ogródków. Osobiście przyznam, że ze względu na tę ich pospolitość, zazwyczaj nie zwracam na nie zbytniej uwagi, no ale w końcu przyszedł czas, że wypada je bliżej poznać. W tym jednym artykule postanowiłem przedstawić cały rodzaj omomiłków i omówić pokrótce najpospolitsze gatunki. Nie to, że nie da się ich odróżnić na oko, ale uznałem, że skoro wszystkie prowadzą mniej więcej taki sam tryb życia, to też nie ma sensu rozpisywać się o każdym z osobna.

Systematyka

W naszym kraju mamy ponad 20 gatunków z rodzaju Cantharis. W dużej mierze są to chrząszcze wyglądające bardzo do siebie podobnie, tzn. mają podłużne ciało o delikatnej, miękkiej budowie, zaś pod względem ubarwienia są czerwono-czarne. Część z nich to gatunki bardzo pospolite, inne jednak są dużo, dużo rzadsze, jak np. znajdujący się na Czerwonej Liście (VU), jednolicie czarny Cantharis tristis, znany w naszym kraju głównie z gór (Tatry, Sudety, Beskidy Zachodnie). My jednak skupimy się na tych pospolitych, które każdy z nas może bardzo łatwo spotkać na swojej drodze.

**Omomiłek szary (Cantharis fusca)**

Chyba najbardziej znany gatunek omomiłka, niejednokrotnie pojawiający się w atlasach owadów, a do tego również bardzo często spotykany. Z wyglądu jest klasycznym gatunkiem omomiłka, a do tego również całkiem sporym, bo osiągającym maksymalnie 1,5 cm. Na pierwszy rzut oka można go łatwo poznać dzięki czarnej, nieco kanciastej plamie, która znajduje się w górnej części przedplecza, a często nawet styka się z głową. Osobiście najczęściej spotykam tego omomiłka wśród liści i kwiatów głogów, ale pojawia się także na innych roślinnych, zarówno w lasach, jak i w pobliżu człowieka.

**Omomiłek wiejski (Cantharis rustica)**

Kolejny, bardzo pospolity gatunek omomiłka (możecie go zobaczyć w dalszej części tekstu i to podwójnie, ponieważ to ta kopulująca parka), który na pierwszy rzut oka, jest bliźniaczo podobny do omomiłka szarego (osiąga też takie same rozmiary), ale można go stosunkowo łatwo rozpoznać. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na czarną plamkę znajdującą się na przedpleczu. W przeciwieństwie do tej u omomiłka szarego, plamka wiejskiego ma kształt serduszka i znajduje się na jego środku. Do tego ważną różnicą są też odnóża, a konkretnie czerwono-czarne uda (u omomiłka szarego są po całości czarne). Podobnie jak kuzyn, także ten gatunek jest bardzo pospolity i wbrew swojej nazwie, pojawia się nie tylko na terenach wiejskich, ale także w miastach. W naturze, często go widuje na wilgotnych, leśnych polanach.

**Omomiłek czarny (Cantharis obscura)**

Ten gatunek jest nieco mniejszy od poprzedniej dwójki (dorasta do 13 mm), a do tego nie widuje się go aż tak często (przynajmniej u mnie w okolicy), tym nie mniej nadal jest uznawany za pospolity gatunek, szeroko rozprzestrzeniony w całej Polsce. Zgodnie ze swoją nazwą, ma w sobie sporo czarnej barwy, zwłaszcza jeśli chodzi o pokrywy, odnóża i sporą część głowy. Na przedpleczu znajduje się szeroka, czarna plama, zajmująca praktycznie całą jego środkową część. Gatunek ten pojawia się najwcześniej spośród wszystkich omomiłków, pierwsze osobniki obserwuje się już w kwietniu, przy czym sam widuje go właściwie tylko w olsztyńskim Lesie Miejskim. Chętnie się pojawia na różnych drzewach liściastych, zwłaszcza dębach.

**Omomiłek czerwonawy (Cantharis pellucida)**

To jeden z najpospolitszych przedstawicieli tego rodzaju, jakiego spotykam na swojej drodze. Szczególnie w Lesie Miejskim jest go pod dostatkiem. Mimo to, nie jest tak bardzo znany, jak omomiłek wiejski czy szary i to do tego stopnia, że nawet nie dorobił się polskiego odpowiednika swojej nazwy. W przeciwieństwie do tamtej dwójki, na jego czerwonawym przedpleczu nie ma żadnej, czarnej plamy, w związku z czym jest bardzo podobny do kilku pokrewnych gatunków, głównie dużo rzadszych od niego. Wyjątkiem jest dość pospolity Cantharis livida, który ma jednak czerwono-czarne uda, natomiast u naszego C. pellucida są jednolicie czerwone… no może z niewielkimi, czarnymi koniuszkami przy styku z goleniami (zwłaszcza jeśli chodzi o ostatnią parę). C. pellucida można znaleźć na różnych drzewach i krzewach i nie jest zbyt wybredny pod względem ich wyboru. Z tego co obserwuje, to w mieście pojawia się znacznie rzadziej niż szary czy wiejski. Dodam jeszcze, że ten gatunek dorasta do 13.5 mm.

Omomiłek szarowłosy **(Cantharis nigricans)**

Kolejny nieduży omomiłek, dorastający najwyżej do 11 mm. Od reszty pokazanych prze mnie omomiłków zdaje się odróżniać o wiele jaśniejszym ciałem. Jego pokrywy skrzydłowe oraz część głowy są szarawe, natomiast reszta ma żółto-pomarańczowe zabarwienie. Ciekawe jest przedplecze, ponieważ może na nim występować ciemna plama o różnym kształcie i wielkości, ale równie dobrze może jej też w ogóle nie być. Ten gatunek pojawia się głównie w wilgotnych lasach, przy czym mam wrażenie, że bardzo lubi zacienione miejsca. Często spotykam go także w parkach, na rosnących w nich śnieguliczkach białych. Na koniec dodam jeszcze, że można go pomylić z dużo rzadszym Cantharis lateralis, u którego krawędzie pokryw mają subtelne, pomarańczowo-brunatne zabarwienie, przy czym nie zawsze jest to łatwo dostrzegalne i niekiedy może być wymagana pomoc bardziej zaznajomionego z nimi entomologa.

Omomiłki o żółtej barwie

Nie wszystkie omomiłki są czarno-czerwone. W naszym kraju mamy 3, bliźniaczo do siebie podobne omomiłki, które z ubarwienia są jednolicie żółto-brunatne i osiągają też dość małe rozmiary (osiągają od 6 do 11 mm). Są nimi Cantharis figurata, C. pallida oraz C. rufa, przy czym najliczniejszy jest ten pierwszy oraz ostatni. Ich odróżnienie na oko jest bardzo trudne, ponieważ różnią się między sobą właściwie tylko drobnymi niuansami, dlatego zdecydowałem się je omówić w jednym punkcie. Co ciekawe, omomiłki o żółtej barwie można też pomylić ze zmiękiem żółtym (Rhagonycha fulva), który również zalicza się do omomiłkowatych (Cantharidae). Zmięk żółty jest jednak mniejszy, a końcówki jego pokryw są wyraźnie zaczernione. Z omomiłkami o żółtej barwie spotykam się dość rzadko, głównie w Lesie Miejskim, dlatego też nie miałem zbyt dużo okazji by je poobserwować. Zazwyczaj przesiadują spokojnie na źdźbłach traw i nie są zbyt płochliwe.

Tryb życia dorosłych omomiłków

Dorosłe omomiłki zazwyczaj przesiadują na różnych roślinach, ale można je też zaobserwować, jak wędrują np. po murkach i chodnikach. W razie potrzeby potrafią również bardzo sprawnie fruwać. Dzięki swemu kontrastowemu ubarwieniu zdecydowanie rzucają się w oczy. Najpewniej ma ono charakter ostrzegawczy, ponieważ ich ciała są przesycone najróżniejszymi chemikaliami. U większości gatunków nie są one zbyt dobrze zbadane, ale u tych badanych wykryto chociażby kwasy karboksylowe, terpenoidy oraz alkaloidy. Wszystko to sprawia, że omomiłki nie są zbyt chętnie zjadane przez inne zwierzęta, chociaż są oczywiście i takie, które w nich gustują. Przykładowo polują na nie niektóre ptaki, takie jak szpaki, a i pająki pokroju bokochodów (Xytsicus spp.), także często je łapią.

No dobrze, zajmijmy się teraz dietą samych omomiłków, a ta jest bardzo zróżnicowana. W dużej mierze są one drapieżnikami, które polują na drobne owady o miękkiej budowie ciała, takie jak mszyce, czy małe gąsienice. Niektórym gatunkom, np. omomiłkowi szaremu, zdarza się również upolować znacznie większe stworzenia, chociażby koziułki (Tipula spp.). Oprócz tego, omomiłki pożerają również martwe owady, a także zlizują skapującą na liście spadź. Od czasu do czasu, uzupełniają też swoją dietę o pokarm roślinny, głównie w postaci kwiatowego pyłku, dlatego często widuje się je na różnych kwiatach (np. głogu i baldaszkowatych). Jakby tego było mało, niektórym gatunkom zdarza się też podgryzać rośliny, zwłaszcza młode pędy oraz płatki kwiatów drzew owocowych. Szczególnie pod tym względem wsławił się omomiłek czarny, który w przeszłości był nawet notowany jako szkodnik lasów i ogrodów. Generalnie jednak omomiłki są bardzo pożyteczne, ponieważ ograniczają liczebność wielu owadów. Same w sobie, nie są też groźne dla ludzi, nie gryzą, ani nic z tych rzeczy.

Omomiłki potrafią być bardzo żarłocznymi drapieżnikami i to do tego stopnia, że nie powstrzymują się przed polowaniem nawet w czasie godów. Dochodzi więc do sytuacji, gdy w czasie kopulacji, samica pożera kopulującego z nią samca. Sytuacje tego typu bardzo dokładnie opisywał pan Marek W. Kozłowski w swych „Owadach Polskich Chrząszcze,” w których przedstawił swoje obserwacje podparte zdjęciami, na przykładzie omomiłka z gatunku Cantharis livida. Kilka lat temu sam miałem okazję obserwować, jak jeden omomiłek pożerał drugiego… nie mam gwarancji, że miało to miejsce po kopulacji, nie mniej większy pożerał mniejszego, a jako, że u omomiłków samice mają zwykle większe gabaryty od samców, to i też wniosek nasunął mi się sam.

W każdym razie, samce niektórych omomiłków, zupełnie jakby zdawały sobie z tego sprawę, starają się trzymać na dystans od samiczek, nawet w czasie kopulacji. Szczególnie widać to u C. nigrica, u których samce w czasie kopulacji, choć szczepione odwłokami, to jednak odchylają swoje ciała maksymalnie do tyłu, przez co wyglądają trochę tak, jakby wisiały w powietrzu, trzymając się jedynie złączonym końcem odwłoka. Trochę tak, jakby domyślały się, że coś może im grozić ze strony samic i jednocześnie starały się trzymać jak najdalej od ich żuwaczek. Nie u wszystkich gatunków wygląda to jednak w taki sam sposób. U omomiłków wiejskich czy szarych, samiec klasycznie siedzi na grzbiecie samicy i wcale nie wygląda, jakby się jej obawiał.

Życie larw

No dobrze, poznaliśmy życie dorosłych omomiłków, ale wierzcie mi, ich larwy są również bardzo ciekawe, chociażby dlatego, że możemy je spotkać o zupełnie innej porze, niż dorosłe. Konkretnie w okresie jesiennym oraz… zimowym!

Larwy omomiłków są podłużne i osiągają około 2 cm. Z reguły maja czarne, bądź brunatne zabarwienie, drobne włoski pokrywające ich ciało (i nadające im aksamitnego wyglądu) oraz dobrze wykształcone, choć też niezbyt długie nogi. Dzięki nim są całkiem sprawnymi biegaczami. Warto też zwrócić uwagę na spłaszczoną głowę, na której znajdują się krótkie, ale widoczne czułki, oraz mocne żuwaczki. Z wyglądu larwy poszczególnych omomiłków są do siebie tak podobne, że właściwie nie da się rozróżnić gatunków, do których się zaliczają. Standardowo są one aktywne jesienią oraz na początku wiosny i wtedy też można je zauważyć, jak wędrują po piaszczystych, leśnych drogach (chociaż standardowo prowadzą nocny tryb życia). Bywa jednak, że w czasie swego zimowania, budzą się w czasie odwilży i lżejszych mrozów. Wtedy to, widuje się je nie tylko na drogach, ale także na gołym śniegu. Nie jest to nic niezwykłego, wszak larwy omomiłków kwalifikują się jako chionofile, czyli owady czujące pociąg do chłodu i wykazujące sporą odporność na jego działanie (pisałem o nich zresztą u siebie na blogu).

Pytanie jednak brzmi, czym odżywiają się larwy omomiłków? Przede wszystkim są drapieżnikami, które polują na inne bezkręgowce, takie jak ślimaki czy larwy innych owadów. Szczególnie dobrze została poznana dieta larw omomiłków wiejskich. Wykazano, że odżywiają się głównie innymi chrząszczami, poczwarkami motyli oraz jajami prostoskrzydłych. Pożeranie pokarmu odbywa się u nich w ten sposób, że przez puste kanaliki wewnątrz żuwaczek, larwy omomiłków wpuszczają w ciała ofiar soki trawienne, po czym wysysają rozłożone już wnętrzności. Z braku laku mogą się zadowolić nawet martwymi owadami, a tych nie brakuje nawet zimą. Pod koniec swego rozwoju, czyli wiosną, larwy przepoczwarczają się zakopane w ziemi. Cykl rozwojowy omomiłków, czyli od jaja do imago, trwa w sumie jeden rok.

Galeria:

Motacz nadrzewny (Anyphaena accentuata) – pajęczy wibrator

Posted by skorpion21 on 23 października 2013

Kategorie: Pająki i ich kuzyni.. Tagi: Anyphaena accentuata, las, motacz nadrzewny, pająk, pajęczak, zima. 2 Komentarze

Jesień w pełni, niedługo zacznie się zima… trzeba się więc powoli przymierzać do owadów i pająków, które czują się równie pewnie zarówno latem jak i zimą. Tak się składa, że mam takiego jednego pająka na swoim składzie. Jest dość oryginalny, zarówno pod względem systematyki, wyglądu, jak również zachowań godowych. W tych ostatnich, szczególną rolę odgrywają pewne wibracje wytwarzane przez samczyki.

Systematyka i wygląd

Rodzina motaczowatych (Anyphaenidae). Mało znana, nie dziwie się. W naszym kraju (i w okolicznych państwach też) liczy sobie zaledwie jeden gatunek i jest nim właśnie motacz. Kiedyś jednak, motacze zaliczane były do rodziny Clubionidae, z którymi zresztą są bardzo blisko spokrewnione i nawet je trochę przypominają. Istnieją jednak między nimi bardzo znacząca różnica, choć niespecjalnie widoczna na pierwszy rzut oka. By jednak o niej wspomnieć, najpierw musimy zahaczyć o pewien niezwykle ważny aspekt anatomii pająków, mianowicie o oddychanie.

Jak wiadomo z lekcji biologii, pająk oddycha m.in. przy pomocy płucotchawek, a więc specjalnych worków płucnych (co ciekawe powstałych w toku ewolucji z odnóży pływnych, w które wyposażeni byli dawni przodkowie pająków), umieszczonych zazwyczaj w przedniej części ciała pająka (u ptaszników mamy dwie pary, u pająków… że tak to zwyczajowo się wyrażę, bardziej standardowych, jest przeważnie tylko jedna). Poza płucotchawkami, pająki często korzystają również z tchawek. Znamy je z anatomii owadów. U pająków również są obecne, choć trzeba przyznać, nie są tak rozbudowane jak u owadów. Ich obecność zaś musi sugerować obecność przetchlinek. U niektórych pająków, jest przeważnie tylko jedna para przetchlinek, generalnie jednak, u większości z nich, połączyły się w pojedynczy otwór oddechowy. I tutaj dochodzimy do sedna naszej sprawy.

U pająków z rodziny Clubionidae, podobnie jak u wielu innych pająków, otwór oddechowy położony jest tuż przed kądziołkami przędnymi, czyli niemal na samym zakończeniu odwłoka. U rodziny Anyphaenidae, otwór ten znajduje się pośrodku odwłoka, a więc w zdecydowanie bardziej odległym miejscu. Można to zobaczyć, kiedy pająk znajduje się na grzbiecie i widać jego spód… ale przyznam, że zabawa z takim szukaniem malutkiej dziurki do oddychania na spodzie ciała pajączka (niezbyt dużego, dodajmy do tego), może być kłopotliwe. Dlatego w dalszej części opisu skupimy się tylko na zewnętrznych aspektach anatomii tego pająka.

A skoro już wspomniałem o tym, że motacz nie jest dużym pająk, to właściwie ile on ma? Ano dorasta gdzieś tak do 8 mm. Niedużo… chociaż tak po prawdzie istnieje cała masa jeszcze mniejszych gatunków, więc też nie ma co przesadzać pod tym względem. Na pewno warto zwrócić uwagę na dość silny dymorfizm płciowy, który u niego występuje. Jeśli chodzi o różnice wymiarowe, to samczyki owszem, są mniejsze niż samiczki, ale też nie jest to jakoś szczególnie wyrazista różnica. Na pewno jednak są znacznie smuklejsze, zaś ich nogi są cieńsze, ale za to dłuższe. Samice są dużo mocniej zbudowane, a ich odwłoki są większe, grubsze i ogólnie bardziej zwracają na siebie uwagę. Również pod względem ubarwienia możemy dostrzec wyraźne różnice. Samiec jest przeważnie dużo ciemniejszy niż samica. Wokół odwłoka widać wyraźną, czarną obwódkę. Również karpaks jest znacznie ciemniejszy niż u samicy. Samiczka natomiast jest wyraźnie żółtawa lub żółtawo-szarawa. Czarne elementy na kapaksie są bardziej brązowe niż czarne. Brak też czarnej obwódki wokół odwłoka i tylko boki końcówki odwłoka są ciemniejsze niż jego reszta. Warto też zwrócić uwagę na nogi. U obu płci są jasne w ciemne prążki, jednak u samca prążki te wydają się być szersze i bardziej wyraziste, przez co nadają nogom ciemniejszej barwy.

Wizytówką tych pająków, obecną zarówno u samca jak i u samiczki, są cztery, nieco trójkątne, ciemne plamki, znajdujące pośrodku dolnej części odwłoka (u młodszych osobników może być więcej par plamek, których nadmiar z wiekiem zanika, przez co pozostają tylko cztery). Plamki te są ułożone bardzo blisko siebie, a u samca niemal stykają się ze sobą, przez co na pierwszy rzut oka mogą się wydawać jedną, większą plamą. Dzięki tym plamkom, można je łatwo odróżnić od innych gatunków pająków. Przynajmniej do chwili, gdy odwłoki samiczek w wyniku upływu miesięcy, nie zaczną ciemnieć, a ich plamki zlewać ze sobą. Dzieje się to w momencie, gdy samiczkom przychodzi opiekować się kokonem z młodymi. Wówczas stają znacznie trudniejsze do rozpoznania i warto o tym pamiętać.

Gdzie go można spotkać?

Pająki te są bardzo pospolite na terenie całego kraju. Spotkać je można głównie w lasach liściastych oraz mieszanych, a także na ich obrzeżach. Najczęściej przebywają na liściach drzew i krzewów i tam też należy ich wypatrywać. Z motaczami można się spotkać praktycznie przez cały rok.

Tryb życia

I żem się trochę rozpisał przy opisie wyglądu motacza… bardziej niż planowałem. Przy trybie życia także trochę popisze, bo i sam pajączek jest dość ciekawym zwierzęciem.

Jak wspomniałem przy występowaniu, motacze możemy obserwować praktycznie przez cały rok i nie jest to wcale pomyłką. Na zimę, młode pajączki tego gatunku szukają schronień m.in. pod odstającą korą drzew, w różnych jej pęknięciach i zakamarkach. Podczas łagodniejszych okresów, zdarza im się jednak wychodzić na zewnątrz i wtedy też można obserwować, jak wędrują sobie po śniegu. Osobiście miałem taką sytuację gdzieś tak w połowie lutego bieżącego roku. Oczywiście nie mogłem się oprzeć zrobieniu mu zdjęcia i stąd też śnieżna fotka w tym artykule.

Generalnie jednak, pająki te cieszą się pełnią życia w ciepłe, wiosenne i letnie dni (dorosłe samczyki możemy obserwować od połowy wiosny do połowy lata, zaś dojrzałe samiczki nawet do późnej jesieni). Wtedy też możemy na nie trafiać podczas przesiadywania na liściach drzew. Przeważnie jednak nie są zbyt aktywne, ponieważ motacze to nocni myśliwi. Kiedy zapadnie zmrok, pająki te wychodzą na poszukiwanie owadów, a polują na nie w sposób jak najbardziej aktywny. Nie używają więc sieci do ich łapania.

Mimo to, pajęcza nić bardzo im się przydaje, zwłaszcza samiczkom. Te bowiem tworzą z nich coś jakby rurkowate oprzędy na lekko podwiniętych liściach. W nich spędzają swój dzienny czas i przy okazji oczekują na swoich zalotników. Samce nie tracą czasu i w maju, kiedy to samiczki osiągają dojrzałość płciową, zabierają się za poszukiwanie przyszłych partnerek. Kiedy jakiemuś uda się trafić na oprzęd samiczki, musi znaleźć sposób, żeby ją zachęcić do wyjścia. W tym celu używa… wibracji! Konkretnie wibruje jego odwłok, a także, zakończone bulbusami (czyli pakiecikami z nasieniem) nogogłaszczki. Zachęcona tym pokazem, samiczka często wychodzi z oprzędu i wówczas samczyk zamienia wibracje na bębnienie. Uderza odwłokiem i nogogłaszczkami o powierzchnię liścia wydając cichutkie, ale słyszalne dla ludzkiego ucha bębnienia, które jeszcze bardziej mają zaskarbić względy samiczki. Kiedy już mu się uda, może wdrapać się na nią i przystąpić do działania. Po tym spektaklu, samiczka przystępuje do budowy oprzędu, w którym umieszcza – ułożone w kulkę – jajeczka, których następnie bacznie strzeże.

Zaleszczotek (Neobisium sp.) – prawie jak skorpion

Posted by skorpion21 on 8 lutego 2013

Kategorie: Pająki i ich kuzyni.. Tagi: Neobisium, pajęczak, zaleszczotek, zima. 26 Komentarzy

Zaleszczotek. Nazwa równie dziwaczna, co stworzenie, które ją nosi. Ludzie przeważnie nie mają okazji, by móc go zaobserwować, ponieważ prowadzi dość skryty tryb życia. Czasami jednak zdarza mu się wyjść z jakiegoś ciemnego zakamarka i pojawić tuż przed naszymi oczami. Wówczas, choć jest bardzo malutki, potrafi nieźle przestraszyć, bo i też jego wygląd przywodzi na myśl znacznie groźniejsze zwierzę niż on sam.

Systematyka

Rząd zaleszczotków (Pseudoscorpionida) liczy sobie jakieś 2,5 tysiąca gatunków na całym świecie. W naszym kraju jest ich znacznie mniej, bo najwyżej 40. Najliczniejsi z nich, są niewątpliwie przedstawiciele rodzaju Neobisium, do którego zalicza się również nasz bohater. Mamy ich z jakieś 12 gatunków, które są do siebie na tyle mocno podobne, że rozróżnienie ich przez niezawodowca, jest właściwie niemożliwe. Dlatego spotkanego przez siebie osobnika oznaczyłem jedynie do rodzaju.

Wygląd

Jak sama nazwa łacińska wskazuje, zaleszczotki to swego rodzaju pseudoskorpiony i to w dodatku miniaturki. Długość ich ciała waha się w granicach 1-8 mm, przy czym standardowo mają około 4-5 mm.

Podobnie jak u skorpionów, także w przypadku zaleszczotków nogogłaszczki uległy przekształceniu w kleszczowate przydatki, służące im do łapania zdobyczy. Nie mają jednak typowego dla skorpionów „ogona,” czyli zaodwłoka, zakończonego groźnym kolcem jadowym. Nie oznacza to jednak, że zaleszczotki nie są jadowite. Wręcz przeciwnie. Ich gruczoły jadowe są umieszczone w nogogłaszczkach, czyli nie z tyłu ciała, ale z przodu! Na szczęście dla nas, zaleszczotki są zbyt małe, by były wstanie wyrządzić nam jakąkolwiek krzywdę, dlatego nie musimy się ich w ogóle obawiać. Oprócz tego, zaleszczotki są również wyposażone w gruczoły przędne, które znajdują się w ruchomej części ich szczypiec. Dzięki nim, mogą tworzyć sobie wyściółkę w czasie zimowania lub przechodzenia wylinki, a samice również zabezpieczać jedwabnymi nićmi złożone przez siebie jaja. Tak samo, jak wiele innych pajęczaków, zaleszczotki posiadają także szczękoczułki, które pod względem wyglądu bardziej przypominają to co możemy znaleźć u skorpionów niż pająków. Są one zaopatrzone w miniaturowe szczypce, służące do rozczłonkowywania pokarmu.

Całe to… wyposażenie, włącznie z odnóżami (stopy całej ósemki są zaopatrzone w ostre pazurki i przylgi ułatwiające im poruszanie się po trudnym terenie), znajdują się na głowotułowiu. Ogólnie, ciało zaleszczotka składa się z dwóch części. Dalej jest tępo zakończony odwłok, złożony z wielu segmentów. Pod względem ubarwienia, zaleszczotki są przeważnie brunatne, czarne albo szare, a więc och barwy są niepozorne i maskujące.

Gdzie go można spotkać?

Właściwie w całej Polsce, przy czym muszę zaznaczyć, że nie dotyczy to wszystkich gatunków. Wiele z nich to gatunki bardzo rzadkie, spotykane tylko w niektórych regionach naszego kraju. Rodzaj Neobisium, związany jest głównie ze środowiskami leśnymi, zwłaszcza tymi wilgotniejszymi. Przeważnie przebywają w różnych zakamarkach, chociażby pod kłodami, odstająca korą, kamieniami, pośród ściółki leśnej, w jaskiniach, a nawet w gniazdach owadów społecznych oraz większych zwierząt. Zaleszczotki możemy spotkać właściwie przez cały rok, także zimą na gołym śniegu, czego najlepszym dowodem jest spotkany przeze mnie osobnik.

Tryb życia

Podobnie jak wiele innych pajęczaków, zaleszczotek jest drapieżnikiem. To właśnie z tego powodu jest wyposażony w jad. Sporą część swojego życia spędza na wędrówkach w poszukiwaniu pokarmu. Jego łupem padają głównie drobne stawonogi, takie jak roztocze, skoczogonki czy gryzki. Kiedy uda mu się trafić na któregoś z nich, chwyta go swymi nogogłaszczkami, paraliżuje jadem i pożera. Sam zaleszczotek również może paść łupem różnych drapieżników. Nie broni się jednak jadem, lecz najzwyczajniej w świecie daje nogę i czmycha do najbliższej szczelinki, by się w niej ukryć. Zaleszczotki potrafią być bardzo szybkie… jednak, kiedy panuje chłodna aura, wyraźnie zwalniają tempo. Osobnik, którego spotkałem poruszał się bardzo powoli, ale nie dziwię mu się, w końcu takie chłody nie jednego potrafią zmrozić.

Ogólnie rzecz biorąc, zaleszczotki to bardzo cwane stworzenia. Niektóre z nich, zamiast poruszać się o własnych siłach, wolą zaprzęgać do tego większe od siebie stawonogi. Szczególnie duże, latające owady, z którymi lubią latać na gapę. Osobnik, który chce się przemieścić na większą odległość, chwyta się za nogę większej muchy, albo chrząszcza, używając w tym celu swojej nogogłaszczki i razem z nią rusza w przestworza, cały czas, kurczowo się trzymając swojej darmowej „taksówki.” Osobiście nie miałem takiego spotkania, ale znam fotografów, którzy przez przypadek uchwycili taką scenkę. Często, doczepionego zaleszczotka dostrzegali dopiero na komputerze, gdy oglądali swoje fotografie w dużym powiększeniu.

Mimo, że zaleszczotki nie są spokrewnione ze skorpionami, to mają z nimi klika wspólnych rzeczy. Chociażby gody. U skorpionów są one poprzedzone skomplikowanymi tańcami, podczas których samiec musi naprowadzić samiczkę na złożony wcześniej przez siebie spermatofor, tak, by trafił wprost do otworu kopulacyjnego samicy i w ten sposób została zapłodniona. U zaleszczotków jest bardzo podobnie. Kiedy samiec spotka samiczkę, umieszcza swój pakiecik z nasieniem gdzieś w pobliżu, po czym otacza go specjalną substancją zapachową, by zwiększyć jego atrakcyjność. Później zaś zabiera się za tańce, połączone z energicznym machaniem swoimi nogogłaszczkami. W ten sposób stara się nie tylko naprowadzić samicę na spermatofor, ale zachęcić ją do tego, by w ogóle zechciała wziąć udział w godach. Kiedy jest jeden samiec i jedna samiczka, wówczas wszystko odbywa się przeważnie zgodnie z planem. Co jednak w sytuacji, gdy zalotników jest więcej? Wówczas odbywają się pojedynki, aż w końcu pozostaje jeden zwycięzca. Często wygrywa samiec z największymi szczypcami, ale nie zawsze. Te z mniejszymi, bywają bowiem szybsze, co niekiedy potrafią przekuć w swoją wygraną.

Po odbytych godach, samiczka skupia się na złożeniu jaj. Początkowo umieszcza je w tzw. torbie lęgowej, utworzonej ze specjalnej wydzieliny dróg rodnych, po czym przymocowuje całość do spodu swego odwłoka. Początkowo, w jajeczkach pozostają nie tylko zarodki, lecz także świeżo wyklute larwy, które przy pomocy ssącego aparatu gębowego odżywiają się płynnym pokarmem, wytwarzanym przez ich matkę. Torbę lęgową samicy opuszczają dopiero po drugim linieniu. Wówczas ich narządy gębowe ulegają degeneracji i zastępuje je to, co możemy znaleźć u dorosłych osobników. Zanim osiągną dorosłość, linieją jeszcze dwa razy, po czym rozpoczynają całkiem długie życie jak na stawonoga (w zależności od źródeł, żyją od 2 do nawet 4 lat).

Cofnik (Diaea dorsata) – naśnieżny spacerowicz

Posted by skorpion21 on 4 października 2011

Kategorie: Pająki i ich kuzyni.. Tagi: cofnik, Diaea dorsata, pająk, pająk na śniegu, ukośnikowate, zielony pająk, zima. 6 Komentarzy

Cofnik to niezwykły pająk w naszej faunie. Tym, co go wyróżnia, jest jego ubarwienie, które sprawia, że wygląda jak jakiś egzotyczny gatunek. W rzeczywistości, nie tylko można go spotkać w Polsce, ale czuje się też dobrze w różnych warunkach pogodowych. Można go spotkać zarówno latem, jak i w środku zimy, kiedy to maszeruje sobie po śniegu. Wystarczy się wybrać do najbliższego lasu, aby się o tym przekonać.

Systematyka i wygląd

W naszym kraju cofnik jest jak na razie jedynym przedstawicielem swojego rodzaju. W Europie żyje jednak jeszcze jeden gatunek, mianowicie Diaea livens, którego znaleziono m.in. w Czechach. Możliwe więc, że mamy go również u nas. Niestety, póki co brak mi dokładniejszych danych na jego temat, dlatego nie znam cech, które pozwoliłyby go odróżnić od D. dorsata.

Pod względem wielkości, cofnik jest dość małym pajączkiem osiągającym od 4 do 7 mm. Samiczka jest nieco większa i znacznie masywniejsza niż samiec. Trzeba przyznać, że mimo małych rozmiarów, że jest dość ładnie ubarwionym pająkiem. Całe jego ciało ma przyjemną, zieloną barwę. Wierzch odwłoka jest brązowawy, reszta zaś jest kremowobiała. U samców, na przednich nogach i nogogłaszczkach znajdują cię brunatno-czerwone plamki. Podobnie jak u wiele innych ukośnikowatych (Thomisidae), pierwsze dwie pary nóg, są znacznie dłuższe niż pozostałe. Ogólnie zaś, jego nogi są wyraźnie dłuższe oraz cieńsze niż u innych przedstawicieli tej rodziny.

Gdzie go można spotkać?

Cofnik jest dość pospolity na terenie całego naszego kraju. Znaleźć go można w lasach różnego typu (szczególnie chętnie wybiera te mieszane). Pojawia się także w parkach, a nawet w ogrodach. Przeważnie przebywa na drzewach oraz krzewach, ale może się też pojawić w ściółce leśnej, a zimą na śniegu.

Tryb życia

Ukośnikowate mają to do siebie, że potrafią się świetnie maskować. Nie inaczej jest z cofnikiem. Przeważnie przebywa na liściach i gałęziach różnych drzew, gdzie jego brązowo-zielone ubarwienie pozwala mu znakomicie się wtopić w otoczenie. W sytuacji, kiedy zostanie nakryty, bardzo sprytnie wycofuje się w bok, stopniowo znikając po drugiej stronie liścia. Oczywiście po jakimś czasie wychodzi z powrotem na jego wierzch, jednak kiedy zagrożenie wciąż jest obecne, wówczas chowa się z powrotem. I tak do skutku, aż w końcu uzna, że jest bezpiecznie (to sprawia, że jest wyjątkowo trudnym modelem do sfotografowania i trzeba się przy nim nieźle namęczyć). Nie ma się więc co dziwić, że został nazwany „cofnikiem”, bądź co bądź jego wycofywanie się, jest wyjątkowo dobrą strategią obronną. Przy tej okazji pojawia się jednak pytanie: dlaczego po prostu nie zostanie na spodzie liścia, tylko ciągle wraca na jego powierzchnię? Cofnik, jak wiele innych ukośników, jest pająkiem lubiącym słońce, dlatego wychodzi spod liścia, by móc się wygrzać w jego promieniach. I przy okazji upolować coś do jedzenia.

Dzięki swoim barwom maskującym, potrafi oszukać nie tylko drapieżnika, lecz także potencjalną ofiarą. Tą może się stać praktycznie każdy, nieostrożny owad, a nawet inny pająk. Nie będzie mu też przeszkadzało, gdy ofiara będzie większa niż on sam. Kiedy coś usiądzie blisko cofnika, ten powolutku zakrada się i błyskawicznie atakuje. Taki system polowania, sprawdza się naprawdę bardzo dobrze.

No dobrze, to teraz przejdźmy do jego zachowań godowych. W skład jego obyczajów wchodzi między innymi rywalizacja samców o swoje partnerki. Na szczęście bezkrwawa, polegająca głównie na przysłowiowym „prężeniu muskułów”. Oba, rywalizujące ze sobą samce, stają naprzeciw siebie z rozstawionymi na boki przednimi odnóżami i przez jakiś czas okrążają się, prezentując wzajemnie swoje walory. Niedługo potem jeden z nich ustępuje i odchodzi. Jest to bardzo ciekawe zachowanie, dość nietypowe dla ukośnikowatych, za to powszechnie spotykane wśród skakunowatych (Salticidae). Po zapłodnieniu przez zwycięskiego samca, samiczka przystępuje do złożenia jaj. Te umieszcza w specjalnym, jedwabnym kokonie, zabezpieczającym przed wyschnięciem oraz drapieżnikami. Niedługo potem wylęgają się z niego młode pajączki.

Kiedy nadchodzi zima, cofniki chowają się pod korę drzew i tam też zimują. Czasami jednak, podczas łagodniejszych, zimowych dni, można zaobserwować osobniki, które postanowiły „zaczerpnąć świeżego powietrza.” Wędrują wówczas po śniegu, a dzięki jaskrawemu ubarwieniu, przykuwają wzrok potencjalnych obserwatorów.