wójkowate

Wszystkie wpisy otagowane „wójkowate”

Wójek darownik (Empis opaca) – Jak do samicy, to tylko z prezentem!

Posted by skorpion21 on 12 kwietnia 2020

Kategorie: Makro. Tagi: drapieznik, Empis opaca, Empis tesselata, muchówka, owad, Wójek, wójkowate, wiosna, wujek. 2 Komentarze

Wójki to jedne z najczęstszych muchówek, jakie spotykam wiosną w terenie. Większość z nich jest trudna do identyfikacji, jednak czasami trafiają się wśród nich wyjątki. Jednym z nich jest darownik, którego polska nazwa jest najpewniej nawiązaniem do pająka darownika przedziwnego (Pisaura mirabilis), którego obyczaje godowe bardzo przypominają te w wykonaniu wójka.

Systematyka i wygląd

Rodzina wójkowatych (Empididae), do której zalicza się nasz bohater, liczy w Polsce około 50 gatunków. Jak już wspomniałem, poszczególne gatunki są trudne do rozróżnienia, zwykle jest to możliwe jedynie przez specjalistów. Wójek darownik na pierwszy rzut oka przypomina wójka okazałego (Empis tesselata), o którym zresztą wspomnę więcej pod koniec artykułu. Można go jednak od niego odróżnić na podstawie ubarwienia nóg. U wójka darownika uda są czerwone, natomiast u wójka okazałego jednolicie czarne.

Wójek darownik to spory gatunek, który osiąga około 1 cm długości. Jego odnóża są długie i dość grube, przez co jeszcze bardziej powiększają go w naszych oczach. Na małej główce mamy groźnie wyglądającą ssawkę, która przypomina kłujkę komara i zdarza się, że wójki są z nimi mylone. Mimo podobieństwa, wójki są jednak dla ludzi zupełnie niegroźne i nie trzeba się ich obawiać. Jeśli chodzi o ubarwienie, to pomijając czerwonawe nogi, jest ono w dużej mierze szare. Na przedpleczu znajdują się czarne pasy. Samicę można odróżnić od samca dzięki jasnym plamkom po bokach odwłoka.

Gdzie go można spotkać?

Obecny w całej Polsce. Trudno mi powiedzieć, jaka jest częstotliwość jego występowania, bo nie mam na ten temat informacji, ale u mnie na Warmii jest go całkiem sporo. Pojawia się głównie wśród zarośli, na skrajach lasów i leśnych polanach, a także w parkach. Z tego co zauważyłem, preferuje tereny wilgotne, zacienione. Dorosłe osobniki pojawiają się w kwietniu i są aktywne do czerwca.

Tryb życia

Dieta wójków jest bardzo zróżnicowana. Często można je zobaczyć na różnych kwiatach, jak spijają nektar. Polują też jednak na rozmaite owady, głównie inne muchówki (zarówno małe muszki, jak i duże koziułki). Dotyczy to głównie samców w okresie godowym. Inne owady są im wtedy potrzebne, ponieważ wręczają je samicom, aby je przekonać do odbycia kopulacji, a także do tego, by ich nie zjadły. Gdy podarunek przypadnie im do gustu, wówczas dochodzi do kopulacji. W jej trakcie dwa osobniki łączą się za sobą i gdy samica jest zajęta wysysaniem, samiec może ją zapłodnić. W międzyczasie para zachowują pełną zdolność latania i gdy pojawi się zagrożenie, może odlecieć gdzieś indziej. Łapanie innych owadów wcale nie jest proste, dlatego samce często próbują oszukać samice dając im w prezencie włochate nasiona wierzb. To ciekawy patent, który został odkryty tylko u tego gatunku. W trakcie rójki, wójki gromadzą się w jednym miejscu, np. na jakiejś polanie, często w naprawdę sporych ilościach. W trakcie lotów godowych, wznoszą się do góry i opadają, przez co wyglądają zupełnie tak, jakby tańczyły w powietrzu i stąd ich angielska nazwa „dance flies”. Larwy tych wójków prowadzą drapieżny tryb życia, zwykle można je znaleźć na wierzbach, gdzie polują na larwy muszek owocowych (Drosophila spp.).

**Wójek okazały (Empis tesselata)**

Mój pierwotny plan zakładała, że napiszę artykuł właśnie o wójku okazałym, ale gdy zajrzałem do swojego archiwum ze zdjęciami, to okazało się, że na większości z nich jest właśnie wójek darownik, dlatego zdecydowałem, że artykuł będzie jednak o nim. Mimo to i tak postanowiłem, że wspomnę o wójku okazałym. To zdecydowanie największy z naszych wójków, dorasta aż do 1,3 cm! Tak wiem, może to nie jest porażająco dużo, ale do tego dochodzi jeszcze ssawka oraz długie odnóża. A skoro o tych ostatnich mowa, to golenie są czerwonawe, jednak uda w całości czarne, co jest ważną cechą, pozwalającą odróżnić ten gatunek od wójka darownika. Jeśli chodzi o tryb życia, to jest on bardzo zbliżony do tego, jaki prowadzi wójek darownik, dlatego nie będę się zbytnio rozpisywał na ten temat. Dodam jedynie, że jest pospolity i szeroko rozprzestrzeniony w całej Polsce.

Empis borealis – kwiecień z wójkami

Posted by skorpion21 on 1 Maj 2015

Kategorie: Makro. Tagi: Empis borealis, muchówka, owad, Wójek, wójkowate, wiosna, wujkowate. 1 Komentarz

Z początkiem kwietnia, te ciekawe muchówki stają się w naszych lasach naprawdę bardzo liczne. Chętnie siadają na gałązkach i często są to kopulujące parki. Co jednak o nich wiadomo? Zaraz zobaczymy. Wbrew pozorom ich pospolitość wcale nie przekłada się na stopień ich poznania przez naukowców. Zwłaszcza jeśli chodzi o ich dzieciństwo.

Systematyka

Empis borealis jest jednym z naszych 50 gatunków wójkowatych (Empididae). Dlaczego wójkowatych, a nie wujkowatych? Miałem już okazję pisać o tym przy okazji Empis trigramma, którego pokazałem u siebie na blogu w ubiegłym roku, ale napiszę tak dla przypomnienia. Wszystko za sprawą pana Marka W. Kozłowskiego, który w swej książce „Owady Polski” zasugerował, że pisanie wójków przez „ó” jest bardziej poprawne, niż przez „u.” Dlaczego? Ponieważ nazwa „wójek” ma się odnosić do wicia jedwabnej nici (co jest związane z zachowaniami godowymi samców), a nie do czyjegoś stryjka. Ma to sens, dlatego właśnie na moim blogu wójki są przez „ó.”

Wygląd

Nasz wójek to nieduża muchówka, która osiąga od 6 do 8 mm. Pod względem wyglądu, jego ciało jest bocznie spłaszczone. Główka jest mała, z dość sporymi oczami, długimi (jak na muchówkę), krzaczastymi czułkami i bardzo długim ryjkiem, przypominającym kłujkę komara (na szczęście, na podobieństwach wizualnych się kończy i nie służy on do picia krwi). Idąc dalej mamy tułów z jedną parą skrzydeł (jak to u muchówek, druga para przekształcona w przemianki) i dość długimi odnóżami. U naszego gatunku mamy do czynienia z wyraźnym dymorfizmem płciowym. Skrzydła samicy są wyraźnie, trójkątnie rozszerzone, natomiast u samców są one „normalne” czyli wąskie. Pod względem ubarwienia, wójki z tego gatunku są czarno-szare. Oczy i częściowo odnóża są brązowawe, skrzydła zaś z brunatnym przydymieniem.

Gdzie go można spotkać?

Praktycznie w całym kraju. Jest dość pospolity, a spotkać go można w lasach i na jego obrzeżach, zwłaszcza w dobrze oświetlonych miejscach. Ten gatunek jest typowo wczesnowiosenny. U mnie pojawiły się na początku kwietnia, ale nie wykluczam, że na południu kraju mogą się pojawiać jeszcze wcześniej. Widuje się je gdzieś tak do maja.

Tryb życia

Muszę przyznać, Empis borealis potrafi się pojawić w wyjątkowo spektakularny sposób. W kwietniu tego roku gatunek ten był naprawdę bardzo liczny. Nie brakowało takich dni, że naprawdę trudno było znaleźć miejsce w lesie, gdzie nie fruwałby choćby jeden osobnik. I nie bawiąc się w żadne ceregiele, osobniki te szybko przystępowały do rozmnażania się. Ogólnie wójki słyną z ciekawych zachowań godowych i nie inaczej jest u naszego gatunku. Samczyk, by zaskarbić sobie przychylność samiczki i móc z nią kopulować, musi jej złowić prezent, w postaci jakiejś muchy, czy innego owada. W przypadku wójków, dawanie samiczkom prezentów to powszechna praktyka. U części z nich, jak np. u omawianego wcześniej Empis trigramma, samczyk ofiarowuje samiczce kroplę wydzieliny własnej produkcji. U większości gatunków jednak, samiczka wymaga od samca czegoś z większą ilością białka. Jest to o tyle ciekawe, że wójki są raczej roślinożerne. Nasz gatunek często można spotkać przy wczesnowiosennych kwiatach (np. kwitnącej wierzbie), z których spija nektar swą długą trąbką. Samiczce potrzebne jest jednak białko, by mogła złożyć jajeczka, więc samczyk zobowiązany jest do dostarczenia go, właśnie w formie złapanego owady. Gdyby tego nie zrobił i przybył do samiczki z pustymi odnóżami… w najlepszym wypadku mógłby zostać przez samiczkę pogoniony. W najgorszym zaś, nawet pożarty! Kiedy samczyk przyniesie samiczce prezent, przystępuje do kopulacji. Złączenie z nią następuje w powietrzu, szybko jednak parka szuka jakiejś ustronnej gałązki, na której może przysiąść. Samiczka zajęta jest trzymaniem i konsumowaniem prezentu, dlatego wszystkie jej odnóża są unieruchomione. Do obowiązków samca należy więc trzymanie jej tylnymi odnóżami, zaś przednie zostają mu do złapania się gałązki. Wygląda jednak na to, że samczyki to prawdziwi siłacze, którym wcale nie przeszkadza wiszenie na gałązce, z ciężarem samiczki i trzymanego przez nią prezentu.

No dobrze, a co po kopulacji? Samiczka składa jajeczka, prawdopodobnie w glebie, w której prawdopodobnie rozwijają się larwy. A ich życie, najprawdopodobniej polega na łowieniu i pożeraniu innych owadów. Wszystko to jednak „prawdopodobnie,” gdyż ten etap życia Empis borealis jest bardzo słabo poznany i sporo w nim jeszcze niewiadomych. U wielu innych wójków z tego rodzaju, życie larw wygląda właśnie w ten sposób, że larwy żyją i polują w glebie, gdzie również się przepoczwarczają i zimują. Możliwe więc, że jest tak również u tego gatunku. Prawdopodobnie.

Wójek wielopasek (Empis trigramma) – wójek czy jednak wujek?

Posted by skorpion21 on 26 Maj 2014

Kategorie: Muchówki. Tagi: Empis trigramma, muchówka, owad, wójek wielopasek, wójkowate, wujek. Dodaj komentarz

Wójkowate (Empididae) to z pewnością bardzo ciekawa rodzina muchówek, która potrafi zafascynować niezwykłymi zachowaniami godowymi, często opisywanymi w różnych książkach. I ten temat mam zamiar szerzej poruszyć. Najpierw jednak, pozwólcie że zacznę od zupełnie innej kwestii. Rzecz bowiem w tym, że żeby zacząć kogoś przedstawiać, to najpierw trzeba wiedzieć, jak ten ktoś ma na imię. A w tym przypadku może być z tym mały problem… ortograficzny!

Wujek vs. Wójek

Ano właśnie. W większości publikacji można się spotkać z nazwą „wujek” jako określeniem wielu przedstawicieli rodzaju Empis. Podobnie zresztą bywa określana cała rodzina. Co jednak miałaby oznaczać taka nazwa? No właśnie nie wiadomo. Ktoś oczywiście może pomyśleć, że po prostu jakiś entomolog tak nazwał te muchówki, bo skojarzyły mu się z członkiem własnej rodziny… no ale przecież aż tak wredny nikt by chyba nie mógł być? No w sumie różnie to w życiu bywa, ale w tym wypadku, znacznie bardziej prawdopodobne, wydaje się zwykłe przekręcenie nazwy. Pan Kozłowski w swych „Owadach Polski” sugeruje, że znacznie bardziej prawidłowa jest w tym wypadku nazwa „wójek”. Niby nieduża różnica, w końcu jedynie „u” dorobiło się kreski i wyszło z tego „ó”, ku niezadowoleniu speców od ortografii. Okazuje się jednak, że „wójek” ma się odnosić do wicia, co jest związane z zachowaniami godowymi samców, a nie do czyjegoś stryjka i stąd też właśnie prawidłowość nazwy z „ó”. No skoro tak ma być, to tak też zostawimy.

Systematyka

Wójkowate to dość złożona grupa muchówek, której systematyka co i rusz podlega mniejszym, bądź większym zmianom. Nie ma też o nich dużo informacji, ale udało mi się znaleźć pewną ciekawą publikację. „Charakterystyka, biologia i występowanie rodzaju Empis Linné (Diptera: Empididae) w Polsce.” Artykuł w czasopiśmie „Dipteron” (tak, dipterolodzy, czyli entomolodzy specjalizujący się w muchówkach mają własne pisemko o muszkach!) napisany przez pana Stefana Niesiołowskiego. Tak tego samego, którego znacie z kanałów informacyjnych i ze słynnej wypowiedzi o szczawiu i mirabelkach. Oprócz bycia posłem byłej partii rządzącej, pan Niesiołowski jest także specem od muchówek, więc nie ma się co dziwić, że ma na swoim koncie niejedną publikacje na ich temat. I dzięki tej, którą wymieniłem, mogę wam napisać, że mamy w Polsce 50 gatunków wójków z rodzaju Empis. A w każdym razie tyle ich było w czasie opublikowania tej publikacji, czyli w 2003. Od tamtego czasu mogło się wiele pozmieniać, więc warto to zapamiętać. Mogły na przykład dojść kolejne odkryte gatunki. Napisałbym, że nowe, ale wg pana Niesiołowskiego to nie jest dobre określenie, ponieważ w dawnych czasach Empis były wykazywane z naszego kraju, ale najwyraźniej nie było to zbyt dobrze odnotowywane, gdyż nie ma danych o tym jakie to były gatunki. Z tego też względu każdy „nowy” gatunek takiego wójka, równie dobrze może nie być znów taki nowy.

Wygląd

Dobrze, zostawmy ortografie, politykę i systematykę za nami i przejdźmy do naszego bohatera. Empis trigramma to nieduży wójek, osiągający około 5-6 mm długości. Maluch, ale za to dość ładny z wyglądu. Na jego niedużej, zaokrąglonej głowie, znajdują się duże oczy złożone, para zagiętych czułków (stosunkowo długich jak na muchówkę), oraz długi, sterczący niemal pionowo (no dobrze, jest lekko zagięty do tyłu) ryjek, który jest cechą charakterystyczną wielu gatunków wójków. Na nieco wypukłym tułowiu znajduje się para skrzydeł oraz dość długie odnóża kroczne. Odwłok może być różnie zakończony, zależnie od tego, z jaką płcią mamy do czynienia. U samca, na końcu odwłoka mamy silnie rozbudowany aparat kopulacyjny, z wyraźną „pętelką” na jego zakończeniu. U samicy odwłok jest smuklejszy, spiczasto zakończony. Pod względem ubarwienia obie płci są żółte lub żółto-brązowe. Warto zwrócić uwagę na trzy, ciemne paski na wierzchniej stronie tułowia. Dzięki nim, można odróżnić ten gatunek od kuzynów, którzy mają tam mniejszą liczbę pasków. Czasami jednak, paski te są mniej widoczne przez szarawy nalot, który może się znajdować pomiędzy nimi i zlewać się, więc trzeba na to uważać.

Gdzie go można spotkać?

Nasz bohater powszechnie występuje w całej Polsce. Można go spotkać głównie w różnego rodzaju zaroślach, na obrzeżach lasów i w pobliżu zbiorników wodnych. Z tego co obserwuje preferuje głównie wilgotne siedliska.

Tryb życia

Dorosłe muchówki chętnie przesiadują na różnych roślinach, ale od czasu do czasu zdarza im się przylatywać do kwiatów, z których spijają nektar. Bywa także, że budzi się w nich natura drapieżcy i wówczas polują na różne owady, chociażby inne muchówki. Wójki najbardziej jednak słyną ze swoich nietypowych zachowań godowych. Te bardzo przypominają to, co możemy zaobserwować u pająków darowników przedziwnych (Pisaura mirabilis). Mamy więc zarówno prezenty jak i podstępy.

Samice wielu wójkowatych bardzo często potrzebują dodatkowego białka, by móc wytworzyć jajeczka. Samczyki doskonale o tym wiedzą, dlatego, by zaskarbić sobie sympatię wybranki, zmuszone są do wcześniejszego upolowania prezentu, w postaci jakiejś muszki czy innego owada. Kiedy im się uda, często owijają taką zdobycz w jedwabne nici i tak zapakowany podarek wędruje prosto do samiczki. Ta, zajęta jego konsumpcją, pozwala się zapłodnić samcowi. Dzięki temu samiec nie tylko ma możliwość jej zapłodnienia, ale także ujścia z życiem, ponieważ bez prezentu, samiczka mogłaby by go potraktować jako posiłek. Samce niektórych gatunków bywają jednak wyjątkowo cwane. W końcu czasami, by zwieść apetyt samicy, wystarczy ją oszukać ładnym pakunkiem, który długo się rozpakowuje. Z tego też względu bywa tak, że samce niektórych gatunków łapią jakiegoś malutkiego, mało pożywnego owada, po czym owijają go grubą warstwą nici i taki prezent zanoszą swej wybrance. To ta w miarę dobra opcja. Bywa bowiem też tak, że w pakunku, zamiast owada, znajduje się np. jakiś paproch, albo w ogóle jest całkowicie pusty! Oczywiście, gdyby samiczka w porę się zorientowała o takim oszustwie, to mogłaby w najlepszym razie pogonić samca, a w najgorszym nawet go pożreć. Dlatego tak ważne jest właśnie solidne opakowanie, by zająć samiczkę na tyle długo, by samiec zdążył ją zapłodnić i czym prędzej dać nogę. To jednak u innych gatunków. U naszego jest trochę inaczej.

Samce Empis trigramma nie bawią się w przynoszenie innych owadów. Zamiast tego dają samiczce prezent w postaci specjalnej wydzieliny, która jest potrzebna samiczkom do prawidłowego rozwoju jaj. Nie dają jej jednak w formie owiniętego w przędze pakunku. Podczas kopulacji, samiec dosłownie aplikują ten płynny prezent wprost do wnętrza jej odwłoka! Kiedy kopulacja się zakończy, samiec odłącza się od samiczki, zaś na końcu jej odwłoka pojawia się duża, przeźroczysta kropla tejże wydzieliny. By ją wyssać, samiczka wygina odwłok i zbliża do jego końca swój ryjek. Możecie to zresztą zobaczyć na jednym z moich zdjęć. W każdym razie, samiec dzięki temu ma jakąś tam pewność, że samica go nie pożre, bo jeśli to zrobi, to nici z tejże wydzieliny. Sami przyznacie, że gody wójków są naprawdę intrygujące. A co się dzieje po nich? I tu się pojawiają schody. Ogólnie bowiem, takie życie larw na ten przykład, w przypadku wielu wójków jest owiane tajemnicą (czego zresztą można się dowiedzieć we wspomnianej publikacji pana Niesiołowskiego). Wiadomo, że larwy wielu wójkowatych rozwijają się w glebie, zarówno leśnej, jak i łąkowej, a także tej wilgotnej w pobliżu zbiorników wodnych. Ponoć wiele z nich ma też spory związek z wierzbami, ponieważ lubią się rozwijać w ich pobliżu. Jak jest z larwami Empis trigamma? Cóż, nie znalazłem o tym żadnych informacji… no może poza tą, że prowadzą drapieżny tryb życia, podobnie zresztą jak ponoć wiele innych gatunków wójków.