Wójek

Systematyka i wygląd

Rodzina wójkowatych (Empididae), do której zalicza się nasz bohater, liczy w Polsce około 50 gatunków. Jak już wspomniałem, poszczególne gatunki są trudne do rozróżnienia, zwykle jest to możliwe jedynie przez specjalistów. Wójek darownik na pierwszy rzut oka przypomina wójka okazałego (Empis tesselata), o którym zresztą wspomnę więcej pod koniec artykułu. Można go jednak od niego odróżnić na podstawie ubarwienia nóg. U wójka darownika uda są czerwone, natomiast u wójka okazałego jednolicie czarne.

Wójek darownik to spory gatunek, który osiąga około 1 cm długości. Jego odnóża są długie i dość grube, przez co jeszcze bardziej powiększają go w naszych oczach. Na małej główce mamy groźnie wyglądającą ssawkę, która przypomina kłujkę komara i zdarza się, że wójki są z nimi mylone. Mimo podobieństwa, wójki są jednak dla ludzi zupełnie niegroźne i nie trzeba się ich obawiać. Jeśli chodzi o ubarwienie, to pomijając czerwonawe nogi, jest ono w dużej mierze szare. Na przedpleczu znajdują się czarne pasy. Samicę można odróżnić od samca dzięki jasnym plamkom po bokach odwłoka.

Gdzie go można spotkać?

Obecny w całej Polsce. Trudno mi powiedzieć, jaka jest częstotliwość jego występowania, bo nie mam na ten temat informacji, ale u mnie na Warmii jest go całkiem sporo. Pojawia się głównie wśród zarośli, na skrajach lasów i leśnych polanach, a także w parkach. Z tego co zauważyłem, preferuje tereny wilgotne, zacienione. Dorosłe osobniki pojawiają się w kwietniu i są aktywne do czerwca.

Tryb życia

Dieta wójków jest bardzo zróżnicowana. Często można je zobaczyć na różnych kwiatach, jak spijają nektar. Polują też jednak na rozmaite owady, głównie inne muchówki (zarówno małe muszki, jak i duże koziułki). Dotyczy to głównie samców w okresie godowym. Inne owady są im wtedy potrzebne, ponieważ wręczają je samicom, aby je przekonać do odbycia kopulacji, a także do tego, by ich nie zjadły. Gdy podarunek przypadnie im do gustu, wówczas dochodzi do kopulacji. W jej trakcie dwa osobniki łączą się za sobą i gdy samica jest zajęta wysysaniem, samiec może ją zapłodnić. W międzyczasie para zachowują pełną zdolność latania i gdy pojawi się zagrożenie, może odlecieć gdzieś indziej. Łapanie innych owadów wcale nie jest proste, dlatego samce często próbują oszukać samice dając im w prezencie włochate nasiona wierzb. To ciekawy patent, który został odkryty tylko u tego gatunku. W trakcie rójki, wójki gromadzą się w jednym miejscu, np. na jakiejś polanie, często w naprawdę sporych ilościach. W trakcie lotów godowych, wznoszą się do góry i opadają, przez co wyglądają zupełnie tak, jakby tańczyły w powietrzu i stąd ich angielska nazwa „dance flies”. Larwy tych wójków prowadzą drapieżny tryb życia, zwykle można je znaleźć na wierzbach, gdzie polują na larwy muszek owocowych (Drosophila spp.).

Wójek okazały (Empis tesselata)

Mój pierwotny plan zakładała, że napiszę artykuł właśnie o wójku okazałym, ale gdy zajrzałem do swojego archiwum ze zdjęciami, to okazało się, że na większości z nich jest właśnie wójek darownik, dlatego zdecydowałem, że artykuł będzie jednak o nim. Mimo to i tak postanowiłem, że wspomnę o wójku okazałym. To zdecydowanie największy z naszych wójków, dorasta aż do 1,3 cm! Tak wiem, może to nie jest porażająco dużo, ale do tego dochodzi jeszcze ssawka oraz długie odnóża. A skoro o tych ostatnich mowa, to golenie są czerwonawe, jednak uda w całości czarne, co jest ważną cechą, pozwalającą odróżnić ten gatunek od wójka darownika. Jeśli chodzi o tryb życia, to jest on bardzo zbliżony do tego, jaki prowadzi wójek darownik, dlatego nie będę się zbytnio rozpisywał na ten temat. Dodam jedynie, że jest pospolity i szeroko rozprzestrzeniony w całej Polsce.

Z początkiem kwietnia, te ciekawe muchówki stają się w naszych lasach naprawdę bardzo liczne. Chętnie siadają na gałązkach i często są to kopulujące parki. Co jednak o nich wiadomo? Zaraz zobaczymy. Wbrew pozorom ich pospolitość wcale nie przekłada się na stopień ich poznania przez naukowców. Zwłaszcza jeśli chodzi o ich dzieciństwo.

Systematyka

Empis borealis jest jednym z naszych 50 gatunków wójkowatych (Empididae). Dlaczego wójkowatych, a nie wujkowatych? Miałem już okazję pisać o tym przy okazji Empis trigramma, którego pokazałem u siebie na blogu w ubiegłym roku, ale napiszę tak dla przypomnienia. Wszystko za sprawą pana Marka W. Kozłowskiego, który w swej książce „Owady Polski” zasugerował, że pisanie wójków przez „ó” jest bardziej poprawne, niż przez „u.” Dlaczego? Ponieważ nazwa „wójek” ma się odnosić do wicia jedwabnej nici (co jest związane z zachowaniami godowymi samców), a nie do czyjegoś stryjka. Ma to sens, dlatego właśnie na moim blogu wójki są przez „ó.”

Wygląd

Nasz wójek to nieduża muchówka, która osiąga od 6 do 8 mm. Pod względem wyglądu, jego ciało jest bocznie spłaszczone. Główka jest mała, z dość sporymi oczami, długimi (jak na muchówkę), krzaczastymi czułkami i bardzo długim ryjkiem, przypominającym kłujkę komara (na szczęście, na podobieństwach wizualnych się kończy i nie służy on do picia krwi). Idąc dalej mamy tułów z jedną parą skrzydeł (jak to u muchówek, druga para przekształcona w przemianki) i dość długimi odnóżami. U naszego gatunku mamy do czynienia z wyraźnym dymorfizmem płciowym. Skrzydła samicy są wyraźnie, trójkątnie rozszerzone, natomiast u samców są one „normalne” czyli wąskie. Pod względem ubarwienia, wójki z tego gatunku są czarno-szare. Oczy i częściowo odnóża są brązowawe, skrzydła zaś z brunatnym przydymieniem.

Gdzie go można spotkać?

Praktycznie w całym kraju. Jest dość pospolity, a spotkać go można w lasach i na jego obrzeżach, zwłaszcza w dobrze oświetlonych miejscach. Ten gatunek jest typowo wczesnowiosenny. U mnie pojawiły się na początku kwietnia, ale nie wykluczam, że na południu kraju mogą się pojawiać jeszcze wcześniej. Widuje się je gdzieś tak do maja.

Tryb życia

Muszę przyznać, Empis borealis potrafi się pojawić w wyjątkowo spektakularny sposób. W kwietniu tego roku gatunek ten był naprawdę bardzo liczny. Nie brakowało takich dni, że naprawdę trudno było znaleźć miejsce w lesie, gdzie nie fruwałby choćby jeden osobnik. I nie bawiąc się w żadne ceregiele, osobniki te szybko przystępowały do rozmnażania się. Ogólnie wójki słyną z ciekawych zachowań godowych i nie inaczej jest u naszego gatunku. Samczyk, by zaskarbić sobie przychylność samiczki i móc z nią kopulować, musi jej złowić prezent, w postaci jakiejś muchy, czy innego owada. W przypadku wójków, dawanie samiczkom prezentów to powszechna praktyka. U części z nich, jak np. u omawianego wcześniej Empis trigramma, samczyk ofiarowuje samiczce kroplę wydzieliny własnej produkcji. U większości gatunków jednak, samiczka wymaga od samca czegoś z większą ilością białka. Jest to o tyle ciekawe, że wójki są raczej roślinożerne. Nasz gatunek często można spotkać przy wczesnowiosennych kwiatach (np. kwitnącej wierzbie), z których spija nektar swą długą trąbką. Samiczce potrzebne jest jednak białko, by mogła złożyć jajeczka, więc samczyk zobowiązany jest do dostarczenia go, właśnie w formie złapanego owady. Gdyby tego nie zrobił i przybył do samiczki z pustymi odnóżami… w najlepszym wypadku mógłby zostać przez samiczkę pogoniony. W najgorszym zaś, nawet pożarty! Kiedy samczyk przyniesie samiczce prezent, przystępuje do kopulacji. Złączenie z nią następuje w powietrzu, szybko jednak parka szuka jakiejś ustronnej gałązki, na której może przysiąść. Samiczka zajęta jest trzymaniem i konsumowaniem prezentu, dlatego wszystkie jej odnóża są unieruchomione. Do obowiązków samca należy więc trzymanie jej tylnymi odnóżami, zaś przednie zostają mu do złapania się gałązki. Wygląda jednak na to, że samczyki to prawdziwi siłacze, którym wcale nie przeszkadza wiszenie na gałązce, z ciężarem samiczki i trzymanego przez nią prezentu.

No dobrze, a co po kopulacji? Samiczka składa jajeczka, prawdopodobnie w glebie, w której prawdopodobnie rozwijają się larwy. A ich życie, najprawdopodobniej polega na łowieniu i pożeraniu innych owadów. Wszystko to jednak „prawdopodobnie,” gdyż ten etap życia Empis borealis jest bardzo słabo poznany i sporo w nim jeszcze niewiadomych. U wielu innych wójków z tego rodzaju, życie larw wygląda właśnie w ten sposób, że larwy żyją i polują w glebie, gdzie również się przepoczwarczają i zimują. Możliwe więc, że jest tak również u tego gatunku. Prawdopodobnie.