sówkowate

Wszystkie wpisy otagowane „sówkowate”

Wieczernica szczawiówka (Acronicta rumicis) – szkodnik, którego zaczęto chronić

Posted by skorpion21 on 5 kwietnia 2020

Kategorie: Makro. Tagi: Acronicta rumicis, kamuflaż, motyl nocny, owad, sówkowate, wieczernica szczawiówka, ćma. 2 Komentarze

Z gąsienicą wieczernicy widuję się dosyć często. Dzięki kolorowym bokom ciała i gęstemu owłosieniu łatwo ją zauważyć, zwłaszcza pod koniec lata, gdy wyróżnia się spośród innych gąsienic motyli. Jeśli jednak chodzi o dorosłą ćmę, to sprawa ma się zupełnie inaczej. Po raz pierwszy udało mi się ją spotkać pod koniec kwietnia i to przez zupełny przypadek. Była tak doskonale zamaskowana, że gdybym szczęśliwym trafem nie przyjrzał się dokładniej małemu pniu, na którym siedziała, to prawdopodobnie bym ją pominął. Stało się jednak inaczej i dzięki temu mogę wam ją pokazać.

Systematyka i wygląd

Szczawiówka należy do rodziny sówkowatych (Noctuidae) i jest jedną z 13 wieczernic (Acronicta) występujących w Polsce.

Jej ubarwienie jest szare i niepozorne, dlatego łatwo ją pomylić z innymi motylami należącymi do tej rodziny. Można ją jednak łatwo rozpoznać po charakterystycznej, białej plamce przy wewnętrznym brzegu każdego skrzydła. Oczywiście znajduje się na przednich skrzydłach, tylne są zawsze ciemnobrunatne i bez jakichkolwiek plam. Dodam jeszcze, że rozpiętość jej skrzydeł waha się w granicach 3-4 cm, czyli jest stosunkowo małą ćmą.

Gdzie ją można spotkać?

Pospolita w całym kraju. Nie jest wybredna co do wyboru siedliska. Zamieszkuje rozmaite lasy, łąki oraz pola uprawne. Dorosłe osobniki są aktywne w nocy i w ciągu dnia trudno je znaleźć. Pierwsze z nich pojawiają się na przełomie kwietnia oraz maja i znaleźć je można aż do września.

Tryb życia

W ciągu dnia można ją spotkać nie tylko na pniach drzew, ale także na płotach, murach oraz kamieniach. Dobrze się maskuje. Gdy się już jednak ją wypatrzy, to bez trudu można jej robić dużo zdjęć, ponieważ nie jest płochliwa. Uaktywnia się nocą i wtedy też odbywa gody. Co ciekawe nigdzie nie znalazłem informacji o odżywianiu się dorosłych motyli.

Znacznie więcej pisze się o diecie gąsienic, która jest bardzo obszerna. Żerować mogą na rozmaitych roślinach, zarówno zielnych jak i drzewach. Była notowana m.in. na wierzbach i głogach, a także na babkach, wrzosach, pokrzywach, chmielu i oczywiście szczawiu. Gąsienice są bardzo żarłoczne i w dużych ilościach mogą powodować szkody. Przekonano się o tym w południowo-wschodniej, gdzie zdarzało jej się atakować uprawy kukurydzy. Ze względu na jej znaczenie gospodarcze, nie tylko w Polsce, ale też w całej Palearktyce, jej rozwój został dobrze poznany.

Wiadomo chociażby, że gąsienice wylęgają się z jaj po 5-10 dnia, a ich rozwój trwa do 30 dni. Gdy są gotowe przeobrażają się w ciemnoszarych oprzędach, które tworzą między liśćmi a ziemią. Oprócz ich rozwoju, poznano także dokładnie ich wrogów naturalnych. Wiadomo, że są nimi niektóre małe ptaki, ale przez to, że gąsienice są owłosione, na pewno nie wszystkie są nimi zainteresowane. Inaczej jest z różnymi parazytoidami, np. gąsienicznikami i muchówkami z rodziny rączycowatych, które chętnie ją atakują.

Mimo, że uznaje się ją za szkodnika, to w ostatnich latach staje się coraz rzadsza w Europie Zachodniej. Najlepiej widać to w Wielkiej Brytanii, gdzie od 1969 r. jej liczebność spadła aż o 75%! Badacze sugerują, że przyczyną tego niepokojącego zjawiska jest m.in. niszczenie jej siedlisk, pestycydy oraz ocieplenie klimatu. Dlatego zamiast traktować ją jako szkodnika, podjęto działania na rzecz jej ochrony. Włączono ją m.in. do międzynarodowego programu zajmującego się zagrożonymi gatunkami i siedliskami, którego celem jest zarówno ich ochrona jak i przywracanie zniszczonych biotopów (Biodiversity Action Plan/BAP/). Dzięki temu, jest traktowana jako gatunek szczególnie zagrożony i wymagający natychmiastowych działań na rzecz jej ochrony.

Jak jej można pomóc? Przykładem może być ochrona zadrzewień śródpolnych, gdzie rośnie wiele roślin potrzebnych szczawiówce do przetrwania. Dawniej tego typu zadrzewienia były rzeczą naturalnym, bo oprócz schronienia dla dzikich zwierząt, stanowiły też naturalną ochronę pól przed wiatrem. W ostatnich latach coraz częściej są jednak usuwane i zastępowana kolejnymi uprawami. Widać to właśnie szczególnie na zachodzie, gdzie intensyfikacja rolnictwa postępuje w zawrotnym tempie. W Polsce póki co, wieczernica wciąż ma się jeszcze dobrze, podobnie jak wiele innych pokrewnych gatunków, ale to nie znaczy, że tak pozostanie. Warto o tym pamiętać, aby koniec końców nie skończyło się tak, jak w Wielkiej Brytanii.

Pyszałek orion (Moma alpium) – mistrz udawania porostów

Posted by skorpion21 on 4 listopada 2016

Kategorie: Makro. Tagi: kamuflaż, las, Moma alpium, motyl, owad, pyszałek orion, sówkowate, ćma. Dodaj komentarz

Ćma, którą wam za chwilę przedstawię, nie należy do takich, o których mógłbym się jakoś szczególnie dużo rozpisać. Mimo to, myślę, że i tak warto ją przedstawić, chociażby dla ciekawego wyglądu, który z pewnością zwraca na siebie uwagę. Przynajmniej tak być powinno, kiedy bowiem siedzi sobie spokojnie na pniu drzewa, wówczas zmienia się w kameleona, a zauważenie jej staję się prawdziwym wyzwaniem.

Systematyka i wygląd

Nasza bohaterka, ochrzczona naprawdę piękną nazwą, jest jedyną, rodzimą przedstawicielką swego rodzaju, zaliczanego do rodziny sówkowatych (Noctuidae). Na pierwszy rzut oka, można ją pomylić z ochybnicą runiówką (Griposia aprilina), która jest jednak większa, a gdy przyjrzeć się jej bliżej, to szybko zauważymy, że choć kolory ma podobne, to jednak wzór na jej skrzydłach zdecydowanie różni się od tego, który znajdziemy u pyszałka. Podobną taktykę obronną, co nasz bohater (o której napisze nieco później), stosuje także krzyżówka malachitówka (Staurophora celsia), troszkę podobna z ubarwienia, ale jednak o kompletnie innym ubarwieniu, niż orion.

Pod względem rozmiarów, pyszałek nie jest zbyt duży, rozpiętość jego skrzydeł mierzy od 3 do 3,6 cm. Skrzydła mają bardzo przyjemną dla oka zieloną barwę, w seledynowym odcieniu. Dodatkowo znajduje się na nich czarny wzór, składający się z plamek i zygzaków.

Gdzie ją można spotkać?

Pospolita w całej Polsce, ale dorosłe osobniki spotyka się raczej niezbyt często, ze względu na umiejętność maskowania. Znacznie łatwiej możemy się natknąć na kolorowe gąsienice. Pyszałka można spotkać przede wszystkim w lasach mieszanych oraz liściastych. Dorosłe ćmy pojawiają się w maju i latają do końca lipca.

Tryb życia

W ciągu dnia, dorosłe osobniki przesiadują na pniach drzew i trzeba przyznać, że chociaż nie przypominają wyglądem kory drzewa, ani żadnej gałązki, to znakomicie się kryją przed naszym wzrokiem. A wszystko dlatego, że naśladują… porosty! Swym ubarwieniem przypomina chociażby pustułkę pęcherzykowatą (Hypogymnia physodes) czy tarczownice (Parmelia spp.). Dlatego, gdy pyszałek siądzie na porośniętej przez nie korze, wówczas idealnie wtapia się w tło, a znalezienie go jest naprawdę niełatwym zadaniem. Swą aktywność zaczyna wraz z zapadnięciem zmroku. Wtedy też odbywa aktywne loty, skupiając się przede wszystkim na godach. Nigdzie nie znalazłem informacji, co do diety dorosłego osobnika, ale podejrzewam, że jakąś pewnie ma (co w przypadku motyli nocnych nie jest taką oczywistością), ponieważ narządy gębowe, są u niego dobrze rozwinięte.

Z całą pewnością, pokarm pobierają gąsienice, które żerują na liściach różnych drzew liściastych, takich jak dęby, buki, brzozy czy topole czarne. Skoro o nich mowa, to w przeciwieństwie do dorosłych, ich ubarwienie jest bardzo krzykliwe. To jest czarne, z dodatkiem czerwonawych i białawych plam. Jeśli chodzi o te ostatnie, to w oczy rzucają się szczególnie 3, bardzo duże plamy na wierzchu jej ciała. Całe ciało, pokryte jest dodatkowo gęstymi i całkiem długimi włoskami o rudawym zabarwieniu. Nigdzie nie znalazłem informacji, by te włoski miały właściwości parzące, ale z drugiej strony nie można też tego wykluczyć (to ich jaskrawe ubarwienie, może być w końcu nie bez powodu). Gąsienice pyszałka pojawiają się w czerwcu i można je obserwować do końca września. Wtedy też można je czasami zaobserwować, jak wędrują po drogach, szukając miejsc na przeobrażenie.

Strzygonia choinówka (Panolis flammea) – zmora leśników

Posted by skorpion21 on 26 marca 2015

Kategorie: Motyle. Tagi: las, motyl nocny, owad, Panolis flammea, sówkowate, strzygonia choinówka. 3 Komentarze

Pamiętacie jeszcze brudnice mniszkę? Jakiś czas temu zrobiłem o niej artykuł, w którym pokazałem jej destrukcyjny charakter. Cóż… nie ona jedna go posiada. W podręcznikach biologii, czy książkach poświęconych leśnictwu, obok niej, wymienia się jeszcze jednego motyla nocnego, który również jest uznawany za niebezpiecznego szkodnika. Jak bardzo? Zaraz się przekonamy.

Wygląd

Strzygonia to stosunkowo nieduży motyl z rodziny sówkowatych (Noctuidae), którego rozpiętość skrzydeł sięga najwyżej 3,9 cm. Pod względem ubarwienia może być dość zmienna. Generalnie jest jest szarawa, brązowawa lub pomarańczowa, z licznymi, jasnymi plamami. Ubarwienie jej skrzydeł ma zadanie imitować barwę sosnowej kory i trzeba przyznać, że faktycznie ją przypominają. Komuś jednak, jej ubarwienie musiało się skojarzyć z czymś zupełnie innym. W końcu jej łacińska nazwa gatunkowa to „flammea,” czyli „ognisty.” Możliwe więc, że to odniesienie do ognistej barwy jej skrzydeł.

Na koniec dodam jeszcze, że w naszym kraju, żyje tylko jeden gatunek z rodzaju Panolis.

Gdzie ją można spotkać?

Praktycznie w całej Polsce. Żyje w lasach iglastych oraz mieszanych. Pojawia się bardzo wcześnie, bo w marcu i można ją obserwować do końca maja.

Tryb życia

Dorosłe strzygonie prowadzą raczej skryty tryb życia. W ciągu dnia odpoczywają na pniach i gałęziach drzew. Głównie iglastych, bo to właśnie na tle ich kory maskują się najlepiej. Czasami jednak mogą się trafić na drzewie liściastym i wtedy idzie je łatwo zauważyć. Swojego osobnika przyłapałem nietypowo, bo ze złożonymi skrzydłami, dokładnie tak, jak składają je motyle dzienne. Dopiero, kiedy ją poruszyłem, ułożyła skrzydła tak jak to czynią ćmy, zrobiła kilka kroków ku górze i znów się zatrzymała. Widać więc, że za dni nie jest to zbyt ruchliwy owad. Nocą jednak uaktywnia się zdecydowanie bardziej. Wtedy też żeruje. Jak wiele innych motyli, jej pokarmem jest nektar kwiatów. Najchętniej pożywia się tym, produkowanym przez kwitnące wierzby i w tym stadium życia jeszcze nic nie wskazuje na jej destrukcyjne zapędy. Po kopulacji, która odbywa się nocą, wśród koron drzew, samica składa jajeczka. Tych może być 200 sztuk, a umieszcza je w zwartych rządkach, na spodzie zeszłorocznych, sosnowych igieł. Na cel obiera głównie 30-80 letnie drzewa. Gąsienice wylęgają się w maju. Z wyglądu są dość charakterystyczne, bo zielone z białymi pasami biegnącymi wzdłuż ciała i brązową główką. Początkowo gąsienica żywi się młodymi igłami i pączkami, później zaś przerzuca się na starsze igły, a czasem i młode pędy. Dzięki swemu ubarwieniu świetnie się maskują pośród sosnowych igieł, a jako że żerują w koronach drzew, nie jest wcale łatwo je znaleźć. Pod koniec swojego rozwoju (od lipca do sierpnia) schodzą na ziemię, a następnie wnikają w glebę, gdzie przepoczwarczają się. W tej właśnie postaci zimują.

Gradacje

No właśnie. Strzygonia choinówka, podobnie jak brudnica mniszka, ma paskudny zwyczaj tworzenia gradacji, co oznacza jej masowe pojawienia się w lasach. Podczas ich trwania, strzygonia mnoży się niemiłosiernie, a żarłoczne gąsienice atakują nie tylko sosny, ale też inne drzewa, głównie świerki. Obecnie takie wysypy strzygoni są sporadyczne. Kiedyś jednak, zwłaszcza w ubiegłym wieku, od czasu do czasu miały miejsce. Niektóre z nich były naprawdę katastrofalne. Bardzo dotkliwie odczuła to Puszcza Notecka, która w latach 1922-24, została niemal doszczętnie zniszczona przez tego motyla i tylko dzięki pracy leśników, udało się odtworzyć ten kompleks leśny. Jeśli wierzyć niemieckiej Wikipedii, ostatni masowy atak strzygoni miał miejsce w naszym kraju w 2001 r. Szkoda, że nie sprecyzowali, gdzie dokładnie.

Wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie

Jeśli leśnik chce się rozeznać, czy przypadkiem za rok nie dojdzie do masowego pojawienia się strzygoni, to najpewniej sprawdzi jak wiele poczwarek tego gatunku, uda mu się znaleźć jesienią w glebie. Ewentualnie, może także poszukać wiosną dorosłych motyli. Jak w ogóle zapobiegać powstawaniu gradacji? Prowadząc mądrzejszą gospodarkę leśną niż w dawnych latach. Kiedyś tworzono monokultury leśne, czyli sadzono w jednym miejscu ten sam gatunek drzewa i w tym samym wieku. W zasadzie wybierano tylko jeden z nich, czyli sosnę, bo i też dość szybko rośnie, więc i szybciej można ją przerobić na papier oraz meble. Nie myślano wtedy jednak, że taka monokultura to jak otwarty bufet dla owadów, które korzystały z niego do tego stopnia, że z wielu tego typu lasów nie zostawało praktycznie nic. Żeby tego uniknąć, najlepiej tworzyć urozmaicone, wielogatunkowe lasy i właśnie tak się teraz coraz częściej robi. Wycina się monokultury sosnowe i zastępuje się je innymi drzewami, często liściastymi. Dzięki temu, strzygonia ma o wiele trudniejsze zadanie w rozprzestrzenianiu się. Różnorodny las, przyciąga także wiele gatunków zwierząt, wśród których są zarówno drapieżniki, jak i parazytoidy. Wśród tych ostatnich są to głównie muchówki z rodziny rączycowatych (Tachanidae), oraz błonkówki z rodziny gąsienicznikowatych (Ichneumonidae), które bardzo pomagają w ograniczaniu jej liczebności. Jeśli chodzi o zwalczanie strzygoni, to prowadzi się je tylko w przypadku jej gradacji. Wykorzystuje się wtedy broń biologiczną opartą na wirusach krysztalicy, a także bakterii Bacillus thuringiensis. Jedynie w skrajnych przypadkach używa się również chemikaliów.

Krokiewka lękwica (Phlogophora meticulosa) – prosto z południa

Posted by skorpion21 on 23 sierpnia 2014

Kategorie: Makro. Tagi: krokiewka lękwica, mimikra, motyl nocny, motyl wędrowny, owad, Phlogophora meticulosa, sówkowate, ćma. 3 Komentarze

Ostatnio, podczas spaceru jedną z olsztyńskich ulic, udało mi się spotkać takie oto stworzenie. Sami przyznacie, że to dość oryginalnie wyglądająca ćma. Jak gdyby nic siedziała sobie spokojnie na ścianie kamienicy. Uznałem, że absolutnie nie mogę przepuścić takiej okazji, więc przykucnąłem i zrobiłem jej kilka zdjęć. Po krótkiej sesji ruszyłem w dalszą drogę. Kiedy kilka godzin później wracałem… ona w dalszym ciągu sobie tam siedziała. Więc znów zrobiłem jej kilka zdjęć. Może to za dużo, ale za pierwszym razem światło nie bardzo mi podchodziło, więc skorzystałem z drugiej możliwości i jak najbardziej się opłaciło. Teraz mogę wam ją przedstawić.

Wygląd

Krokiewka to całkiem spora przedstawicielka rodziny sówkowatych (Noctuidae). Rozpiętość jej skrzydeł sięga 5,3 cm. Powiedziałbym, że dzięki temu rzuca się w oczy, ale tak nie jest. Dzieję się tak za sprawą jej skrzydeł. Tylne krawędzie pierwszej pary są charakterystycznie powycinane oraz ząbkowane. Pod względem ubawienia, skrzydła są po całości brązowo-żółte lub brązowo-oliwkowe. Szczególnie, rzuca się w oczy ciemna, trójkątna plama złożona z przepaski wewnętrznej i zewnętrznej. Wewnątrz tej plamy znajduje się jasne wypełnienie, a także kolejna trójkątna plama, znacznie mniejsza, ale równie ciemna jak ta pierwsza. Całe to ubawienie oraz kształt skrzydeł idealnie upodabniają krokiewkę do uschniętego, nadgryzionego listka. To sprawia, że mimo stosunkowo dużych rozmiarów, bardzo łatwo można ją przeoczyć.

Gdzie ją można spotkać?

Krokiewka powszechnie występuje na terenie całego kraju. Zamieszkuje głównie obrzeża lasów i tereny trawiaste. Nie jest rzadka, ale widują się ją niezbyt często, a jak już to pojedynczo. Spory wpływ ma na to jej maskujący wygląd. Znacznie łatwiej niż w naturze, można ją przyłapać we własnym mieszkaniu, albo w ogródku. Krokiewka bowiem często przylatuje do światła. Dorosłe motyle możemy obserwować od maja do końca października, ale zdarza się, że krokiewka pojawia się znacznie wcześniej.

Tryb życia

Krokiewka to bardzo ciekawy motylek, zaliczający się do gatunków wędrownych. Rok w rok, na przełomie kwietnia i maja, do naszego kraju zlatują z południa nowe osobniki. Co jednak ciekawe, nie każda nasza krokiewka musi być imigrantem. Czasami zdarza się, że niektórym osobnikom udaje się przeobrazić w naszych chłodnych warunkach, skutkiem czego wcale nie musimy czekać do maja, by spotkać pierwszą krokiewkę. Na forum entomologicznym możemy znaleźć relację o krokiewkach pojawiających się w marcu, a nawet w lutym! Jak to możliwe? Cóż, ciepłe zacisza naszych domów i ich okolic udzielają się nie tylko nam, lecz także poczwarkom, które zimują zakopane w glebie, w ich pobliżu. Dzięki temu, przeobrażenie tych motyli dokonuje się szybciej, a my wcale nie musimy się tak bardzo dziwić, gdy taka jedna pojawi się na naszym oknie czy w korytarzu. Oczywiście inna spawa, że takie wcześniejsze pojawienie, wcale nie musi być dla krokiewek dobre. W końcu luty to mroźny miesiąc, który może nieźle zmrozić dorosłego motyla poza naszym domem. A jeśli nawet zostanie z nami, to przecież nie znajdzie w nim odpowiedniego pokarmu, co jednoznacznie równa się dla niej ze śmiercią. A właśnie, skoro już dotarliśmy do kwestii żywieniowych… co takiego zjadają krokiewki? Tak jak wiele innych sówek, krokiewki żywią się nektarem różnych kwiatów. Te odwiedzają głównie nocą. W ciągu dnia, krokiewki odpoczywają sobie na różnych roślinach, ścianach budynków czy płotach.

No dobrze, na koniec jeszcze kilka słów o jej gąsienicach. Te są dość grube i masywnie zbudowane. Po całości jasno-zielone, zaś po bokach ciała biegnie biały pas. Pod względem wyboru roślin żywicielskich, są bardzo wszechstronne. Można je znaleźć na pokrzywach, jasnotach, malinach, powojach, wierzbach i wielu innych. Gąsienice są aktywne od maja aż do listopada.