Ścierwica mięsówka (Sarcophaga carnaria), to jedna z najbardziej rozpowszechnionych muchówek w naszym kraju. Nie tylko w środowisku naturalnym, ale także… w atlasach owadów. I na wszelkich stronach o nich też. Zawsze ładnie jest tam pokazane jak ją odróżnić od innych much i w ogóle. Prawie żadne z tych źródeł pisanych, nie pisze jednak o rzeczy najistotniejszej. Ścierwicy mięsówki nie da się na oko odróżnić od kilku blisko spokrewnionych z nią gatunków. Taka jest brutalna prawda. Jedynie badania samczych genitaliów (bo z rozpoznawaniem samiczek jest znacznie gorzej) mogą odpowiedzieć na pytanie z jaką ścierwicą mamy do czynienia. Z tego też względu nie będę wam tutaj czarował i nie opowiem o ścierwicy mięsówce, lecz hurtem przedstawię cały rodzaj, bo i tak w tym przypadku będzie właśnie najlepiej.

Systematyka

Ścierwic mamy w Polsce co niemiara, bo ponad 50 gatunków. Sporo i wystarczająco by mieć przy nich niezły mętlik. Wszystkie one zaliczają się do rodziny ścierwicowatych (Sarcophagidae), liczącą w naszym kraju blisko 130 gatunków.

Wygląd

Ścierwice to dość spore muchówki mogące osiągać maksymalnie nawet 1,5 cm. Ciekawy jest fakt, że samce są znacznie większe niż samice (a ogólnie u owadów, jest przeważnie na odwrót). Pod względem ubarwienia są w dużej mierze czarne, z szarymi elementami. Zwłaszcza ich pasiaste, szaro-czarne przedplecze, oraz szaro-czarna krata na odwłoku zwracają na siebie sporą uwagę. Na głowie znajdują się duże, czerwone oczy, zaś jej przód jest biały.

Gdzie je można spotkać?

Właściwie wszędzie. Są to wyjątkowo pospolite muchy, które występuje w niemal wszystkich środowiskach, zarówno dzikich (obrzeża lasów, leśne drogi, polany, łąki) jak i miejskich.

Tryb życia

Samce ścierwic to bardzo wojownicze muchówki. Siedząc w jakimś odsłoniętym miejscu, bacznie go strzegą przed intruzami. Kiedy spotkają się dwa samce, dochodzi między nimi do bójki. Przegrany odlatuje, a wygrany zostaje i dalej strzeże swego terenu. Niekiedy samce ścierwic są na tyle agresywne, że atakują nawet inne owady. Samce zresztą, dość agresywnie walczą o prawo do kopulacji… także z samymi samicami. W końcu to nie przypadek, że samce są od nich większe. Gdy któryś z nich spotka się z samicą, wówczas dochodzi do dość brutalnego połączenia się z nią. Sam nieraz widziałem, jak taka parka przetacza się gdzieś wśród traw, w akompaniamencie głośnego brzęczenia. Najprawdopodobniej, samiec w takich wypadkach siłą próbuje zmusić samicę do kopulowania z nim, a biorąc pod uwagę jego siłę i rozmiary… to nie ma bata, by mu się to nie udało. Po kopulacji, zapłodniona samica zaczyna szukać miejsca do złożenia jaj. Jako że ścierwice są jajożyworodne, tuż po złożeniu jajeczek niemal natychmiast wylęgają się larwy. Gdzie jaja zostają złożone i co potem robią larwy? To ciekawe zagadnienie i trzeba przyznać, że dość problematyczne.

Przez lata sądzono, że larwy ścierwic rozwijają się na padlinie, podobnie jak np. larwy plujek. Później okazało się jednak, że nie dotyczy to wszystkich przedstawicielek tego rodzaju. Także ścierwicy mięsówki, przy okazji której wyszło, jak myląca jest jej nazwa. Owszem, ścierwice pojawiają się przy mięsie i innych nieczystościach… ale większość z nich pojawiają się tam tylko w celach konsumpcyjnych. Dorosłe osobniki uszczkną trochę mięsa, którego mały fragment wcześniej rozpuszczą swymi enzymami, ale w żadnym razie się w nim nie rozwijają. Więc gdzie się żyją ich larwy? Cóż, są… parazytoidami. Trochę jak rączycowate (Tachinidae). Jeśli chodzi o ścierwicę mięsówkę na ten przykład, to jej larwy rozwijają się w… dżdżownicach! Dokładnie. Samica składa jajeczka tuż przy norkach dżdżownic. Larwy, które się wylęgną wnikają do tych norek i szukają ofiary. Kiedy ją znajdą, wnikają do jej wnętrza, zżerają od środka i po kilku dniach są już gotowe do przeobrażenia się. W przypadku wielu innych ścierwic, ich ofiarami padają inne bezkręgowce, np. ślimaki albo wije. Są jednak gatunki, które wciąż pozostają przy tradycyjnym rozwijaniu się na padlinie. Chociażby Sarcophaga haemorrhoidalis, która nie jest wybredna, przez co jej larwy mogą się rozwijać na martwych zwierzętach oraz ludziach zwłokach (z tego też względu, gatunek ten potencjalnie może być wykorzystywany przez lekarzy sądowych, przy ustalaniu czasu zgonu).

Przykład ścierwic świetnie nam pokazuje jak tajemnicze mogą być nawet pospolite gatunki owadów. Na tym, co wam przedstawiłem, badania biologii ścierwic z pewnością się nie skończą i kto wie, co jeszcze na temat ich rozwoju, odkryją naukowcy w najbliższym czasie.