pajęczyna

Systematyka

Czaiki to niepozorne pajączki, które zaliczają się do rodziny kwadratnikowatych (Tetragnathidae), choć wcześniej należały do krzyżakowatych (Araneidae). W naszym kraju żyje 3 przedstawicieli rodzaju Metellina. Najbardziej znanym jest czaik jesienny (Metellina segmentata) i to właśnie o tym konkretnym gatunku, był wcześniej ten artykuł. Jak się jednak okazuje, mamy w kraju także dwa inne gatunki z tego rodzaju. To Metellina mengei i Metellina merianae. Nie tak dawno odkryłem, że odróżnienie ich od siebie jest na oko bardzo trudne, często wręcz niemożliwe, zwłaszcza jeśli chodzi o M. segmentata i M. mengei, które są do siebie bliźniaczo podobne. Dlatego też, postanowiłem zmienić formułę tego artykułu i opowiedzieć o całym rodzaju jednocześnie. Nie będzie to kłopotem, gdyż cała trójka prowadzi bardzo zbliżony tryb życia.

Wygląd

Pajączki z tego rodzaju nie są duże i osiągają około 8 mm. Ich ciała mają raczej delikatną budowę. Na głowotułowiu znajduje się osiem, stosunkowo cienkich i niezbyt długich odnóży. Odwłoki mają dość grube i nieco zaokrąglone. Pod względem ubarwienia są szaro-żółtawe, zaś na odwłoku możemy dostrzec biało-brunatny wzór. Na spodzie zaś mają dwa, pionowe, żółte pasy.

U czaików mamy wyraźny dymorfizm płciowy. Samce są wyraźnie smuklejsze niż samice, a na końcach szczękoczułków znajdują się wyraźne zgrubienia, czyli bulbusy. Co jednak najciekawsze, samce nie są wcale mniejsze od samic i osiągają niemal taką samą długość co one.

Gdzie je można spotkać?

Głównie w lasach, w których potrafią być naprawdę bardzo liczne, ale można na nie trafić także w pobliżu dróg, a nawet w ogrodach. Zwłaszcza czaika jesiennego, który jest jednym z najpospolitszych, krajowych pająków. Wbrew swojej nazwie, czaik jesienny pojawia się nie tylko jesienią (choć wtedy jest najliczniejszy), ale także w innych porach roku, np. wiosną. Podobnie jest zresztą z jego kuzynami.

Tryb życia

Ano właśnie. Pierwsze, dorosłe czaiki pojawiają się już bardzo wczesną wiosną, kiedy wokół zalega jeszcze śnieg. Można je wypatrzeć, jak siedzą na gałązkach drzew, a nawet próbują pleść pierwsze pajęczyny.

Jeśli chodzi o te ostatnie, to czaiki tworzą typowe sieci koliste, które rozpinają wśród gałęzi krzewów, oraz łodyg różnych roślin zielnych. Na pierwszy rzut oka, taka pajęczyna przypomina sieć łowną krzyżaka. Różni się jednak tym, że jej środek (czyli „pępek”) jest pusty w środku i znacznie luźniej skonstruowany. Czaiki najchętniej czatują pośrodku swojej sieci. Zagrożone, niemal natychmiast uciekają, usadawiając się wzdłuż gałązki, o którą jest zaczepiony jeden z boków sieci. Dzięki swemu ubarwieniu, mogą się upodobnić do takiej gałązki i w ten sposób uniknąć pożarcia przez drapieżnika. Czaiki to generalnie dość delikatne pajączki, a ich szczękoczułki są zbyt słabe, by przebić się przez skórę większych stworzeń (w tym również przez ludzką skórę), stąd też najlepszą metodą obrony w ich przypadku jest tradycyjna ucieczka.

W stosunku do owadów, są jednak bardzo groźnymi drapieżnikami. W ich sieci wpadają głównie drobne muchówki (meszki, komary, ochotki) i to właśnie one są ich głównym pokarmem. Kiedy zajdzie potrzeba, potrafią jednak pokonać dużo większą ofiarę niż one same (nie raz znajdowałem w ich sieciach większe bzygi, a nawet koziułki).

W przypadku czaików, na szczególną uwagę zasługują ich zachowania godowe, które mają miejsce na jesieni. Wówczas samce ruszają na poszukiwanie samic, a kiedy je znajdą, usadawiają się z boku ich pajęczyn (niekiedy może być ich kilku na jednej sieci). Cierpliwie czekają, aż coś wpadnie w sieć, a kiedy tak się stanie, ruszają w kierunku szamoczącej się ofiary. Samiec, który pierwszy do niej dobiegnie, przechwytuje ją i zanosi samicy jako prezent. Kiedy samica przyjmie podarek, może przystąpić do jej zapłodnienia. Jaki sens ma takie zachowanie? Cóż, dzięki temu, że samica jest zajęta konsumowaniem podarku, samiec ma pewność, że sam nie stanie się posiłkiem i może w spokoju wypełnić swój obowiązek.

Po kopulacji, samica tworzy kokon, który zwisa później na długich niciach, zawieszonych tuż pod pajęczyną. Później wylęgają się młode, które prowadzą podobny tryb życia, jak dorosłe pająki.

Galeria:

Krzyżaki należą do najbardziej znanych pająków w naszym kraju, choć nie zawsze cieszą się zbyt dużą sympatią. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę z tego, że mamy więcej, niż tylko jeden gatunek. Nieco mniej znanym, ale dość pospolitym gatunkiem, jest krzyżak łąkowy, czyli naprawdę wielki pająk, którego pokaźne pajęczyny, można łatwo znaleźć na różnych terenach trawiastych. Sam pająk rzadko się jednak pokazuje, chyba, że coś wpadnie w jego sieć. Wówczas opuszcza swoją czatownie i wtedy też mamy okazję, by lepiej mu się przyjrzeć.

Systematyka

W Polsce żyje dokładnie 9 gatunków z rodzaju Araneus, należących oczywiście do rodziny krzyżakowatych (Araneidae). Wśród nich, najbardziej znany jest krzyżak ogrodowy (Araneus diadematus), którego już pokazywałem na swoim blogu. Ten gatunek można zresztą łatwo odróżnić od krzyżaka łąkowego dzięki bardziej podłużnemu odwłokowi oraz zwykle dobrze widocznemu, białemu rysunkowi w kształcie krzyża. Dużo łatwiej możemy pomylić krzyżaka łąkowego z zamieszkującym podobne siedliska krzyżakiem dwubarwnym (Araneus marmoreus). Ten gatunek ma jednak zwykle czarną pręgę biegnącą przez środek głowotułowia.

Wygląd

Dorosła samica tego gatunku może dorastać nawet do 2 cm. Jej ciało ma mocną budowę, przez co sprawia wrażenie wyjątkowo pękatej. Dotyczy to zwłaszcza jej odwłoka, który jest gruby i kulisty. Jest więc u niej inaczej niż u krzyżaka ogrodowego, u którego odwłok zwęża się ku tyłowi. Ubarwienie takiego odwłoka jest bardzo zmienne. Może być brunatny, pomarańczowy, żółty, a nawet białawy. Niezmienny jest za to rysunek, składający się z czterech, jasnych plamek, układających się w kształt trapezu. Ponadto u niektórych osobników możemy dostrzec coś, co przypomina krzyż, ale zdecydowanie odbiega wyglądem od tego, co możemy znaleźć u krzyżaka ogrodowego. Samce są znacznie mniejsze, gdyż dorastają do około 1,2 cm. Ich ciała mają dość delikatną budowę, a ubarwienie jest dużo bardziej stałe, bo najczęściej żółtawe. Nogi u obu płci są szarawe w czarne plamy. Podobnie ubarwione jest także ich przedplecze.

Gdzie go można znaleźć?

Występuje praktycznie w całej Polsce. Spotkać go można głównie na terenach trawiastych, a więc na wszelkiego rodzaju łąkach, obrzeżach lasów czy w pobliżu zbiorników wodnych. W takich miejscach potrafi ich być naprawdę sporo, choć wcale nie tak łatwo je wypatrzeć.

Tryb życia

Znacznie łatwiej niż same pająki, można zlokalizować ich ogromne, koliste pajęczyny. Rozpinają je między wysokimi roślinami, ale znacznie niżej, niż czynią to krzyżaki ogrodowe, dlatego na pewno nie zdarzy nam się zahaczyć o nie głową, a jak już, to ewentualnie nogami. Na swoje ofiary, krzyżaki wyczekują w tzw. czatowniach, czyli oprzędach budowanych z boku pajęczyny, na jakiejś roślince. Taka czatownia jest gęsto wysłana siecią, a siedzący w niej pająk dobrze zamaskowany. Wieczorami, wychodzi z niej jednak, by… skonsumować ją w całości i na jej miejsce zbudować zupełnie nową pajęczyną. Wszystko po to, by sieć była zawsze świeża i gotowa do działania. Czyli do łapania owadów.

Łupem krzyżaka padają głównie większe owady, takie jak muchówki, błonkówki, ważki czy motyle. Kiedy ofiara wpadnie w sieć, drgania nici sygnalizacyjnej, nad którą trzyma pieczę, natychmiast go alarmują. Szybko wybiega i pędzi w stronę zdobyczy. Prędko przystępuje do jej oplątania, a kiedy już to zrobi, kąsa ją i zanosi do swojej czatowni. Tam, może ją pożreć od razu lub zawiesić z boku i zostawić ją sobie na „czarną godzinę.” Same krzyżaki, chronią się przed wrogami tradycyjną ucieczką. Schwytany pająk będzie się jednak bronił i może boleśnie ukąsić (na bólu zresztą najczęściej się kończy). Rzadko ma to miejsce, ale zdarza się, np. kiedy złapiemy go w rękę i mocniej przygnieciemy do skóry.

No dobrze, zobaczmy teraz jak wyglądają jego gody. Kiedy nadchodzi ich czas, samczyk rusza na poszukiwanie samiczki. Trochę mu to zajmuje, gdyż łąka to jednak pokaźny obszar dla takiego malucha, jak on. Prędzej czy później, w końcu jednak na jakąś trafi. Samiec ostrożnie wchodzi na pajęczynę samicy i szarpie odnóżem za jedną z pajęczych nici, by ją wywabić. Jednocześnie, stara jej się przekazać, że jest zalotnikiem, a nie potencjalnym obiadem. Samiczka stopniowo wychodzi z czatowni, zaś samczyk, powolutku zakrada się do niej, cały czas szarpiąc za nić. To zachowanie potrafi być długotrwałe i jeśli chcielibyśmy je zaobserwować, warto się uzbroić w cierpliwość. Kiedy już jednak samiec zbliży się do samicy i nie zostanie przez nią pogoniony, dosłownie w ułamkach sekund zapładnia ją i czym prędzej ucieka, byle tylko go nie pożarła.

Na przełomie września i października samica tworzy kokony, które następnie zimują. Wiosną przyszłego roku pojawiają się młode pajączki, które zaczynają samodzielne życie.