owady

Wszystkie wpisy otagowane „owady”

Komary z rodzaju Toxorhynchites – piękne i ogromne

Posted by skorpion21 on 5 listopada 2022
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , , , . Dodaj komentarz

Toxorhynchites guadeloupensis – iNaturalist/Thiago Gonçalves Coronado Antunes/CC BY-NC 4.0

Trudno znaleźć bardziej znienawidzone zwierzęta niż komary. Chociaż są malutkie, to jednak potrafią skutecznie uprzykrzyć nam życie. Nie tylko w lesie czy nad wodą, ale często w naszych domach. Dodatkowo są też odpowiedzialne za roznoszenie niebezpiecznych chorób, zwłaszcza w rejonach tropikalnych. Na szczęście nie wszystkie komary są łase na naszą krew. Istnieją też takie, które żywią się wyłącznie nektarem i to bez względu na swoją płeć. Już samo to może wystarczyć, aby je polubić, ale trzeba jeszcze dodać, że po prostu są pięknie ubarwione. Możemy tylko żałować, że żaden z nich nie występuje w Polsce.

Systematyka

Na całym świecie odnotowano około 90 gatunków komarów z rodzaju Toxorhynchites. Trudno jednak powiedzieć, ile jest ich dokładnie, ponieważ ich systematyka jest ciągle modyfikowana. Nie zmienia to jednak faktu, że jest to liczny rodzaj, który na dodatek jest rozprzestrzeniony niemal na całym świecie. Poszczególne gatunki często są do siebie bardzo podobne i ciężko je rozróżnić bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Do przykładowych gatunków należą:

Toxorhynchites brevipalpis – iNaturalist/Peter Vos/CC BY-NC 4.0

  • Toxorhynchites splendens – komar ten zamieszkuje przede wszystkim Azję, ale introdukowano go również w inne rejony świata,
  • Toxorhynchites speciosus – australijski gatunek, odznaczający się naprawdę sporymi rozmiarami,
  • Toxorhynchites rutilus – komar żyjący w USA, zwłaszcza na wschodnim wybrzeżu, także w rejonach o bardziej umiarkowanym klimacie,
  • Toxorhynchites guadeloupensis – słabo poznany gatunek, żyjący w Ameryce Południowej,
  • Toxorhynchites brevipalpis – gatunek występujący głównie w Afryce.

Zwyczajowo często są określane mianem „elephant mosquito”, czyli „słoniowe komary” i chociaż wiele osób mogłoby pomyśleć, że to nawiązanie do ich diety, to w rzeczywiście chodzi o ich wygląd. O tym jednak napiszę za chwilę.

Wygląd

Toxorhynchites theobaldi – iNaturalist/Thiago Gonçalves Coronado Antunes/CC BY-NC 4.0

Przedstawiciele rodzaju Toxorhynchites są uznawani za największe komary na świecie. Ich wielkość waha się od 0,8 do nawet 1,3 cm. Pamiętajmy jednak, że to wymiary samego ciała. Dodatkowych milimetrów dodają im stosunkowo długie i cienkie odnóża, a także ich pokaźny aparat gębowy, który potrafi być podobnej długości, co reszta ciała. Jeśli więc zsumujemy ze sobą wszystkie te części ciała, które zwykle nie są brane pod uwagę przy podawaniu długości owadów, wówczas wielkość największych gatunków może przekraczać nawet 3 cm!

Ich wielkie rozmiary z pewnością są godne określenia „słoniowe komary”, jednak to nie jedyny powód, dla którego są tak nazywane. Pomiędzy samcem, a samicą występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy… właściwie taki sam, jak u całej reszty komarów, ale u przedstawicieli tego rodzaju jest naprawdę dobrze widoczny. W przypadku samic mamy do czynienia z długą, zakrzywioną kłujką, a także krótkimi głaszczkami szczękowymi i prostymi czułkami pokrytymi króciutkimi szczecinkami. Zupełnie inaczej jest u samców, które też są zaopatrzone w długą, zakrzywioną kłujkę, ale jednocześnie, tuż obok niej, znajdują się znacznie od niej dłuższe głaszczki szczękowe, które dodatkowo są zakrzywione do góry.

Toxorhynchites speciosus – Wikimedia commons/Summerdrought/CC BY-SA 4.0

Przyznam, że kiedy po raz pierwszy zobaczyłem na zdjęciach samce tych komarów, ich głaszczki od razu skojarzyły mi się z kłami słoni i podejrzewam, że to właśnie one najbardziej wpłynęły na ich nazwę. Warto dodać, że samce posiadają także pierzaste czułki, które pomagają im odnajdywaniu feromonów samic.

Komary z rodzaju Toxorhynchites są nie tylko wielkie, ale też naprawdę piękne. Tak wiem, że dla wielu osób, określanie jakichkolwiek komarów w ten sposób, może być kontrowersyjne, jednak przedstawiciele tego rodzaju mogą się pochwalić naprawdę pysznymi barwami, które mogłyby zawstydzić niejedną ważkę czy motyla. Wśród nich znajdują się chociażby gatunki o kolorze niebieskim, fioletowym, zielonym, a nawet złotym. Dodatkowo często fantastycznie połyskują w promieniach słońca. Można zaryzykować stwierdzenie, że są trochę jak latające klejnoty, które z pewnością mogłyby ucieszyć nasz wzrok, gdybyśmy tylko mogli je spotkać.

Gdzie je można spotkać?

Ano właśnie. Dla wielu osób problem z komarami jest taki, że w ogóle są. Jeśli chodzi o komary z tego rodzaju, to naprawdę możemy jednak żałować, że nie żyją w naszym klimacie. Nie ma ich nawet w innych rejonach naszego kontynentu. Znaleźć je za to można w tropikalnej części Ameryki Południowej, Afryki i Azji. Tylko nieliczne przystosowały się do życia w strefie klimatu umiarkowanego, ale nawet one wolą Amerykę Północną i Azję niż Europę. Tam, gdzie występują, zamieszkują głównie tereny leśny, a więc przede wszystkim lasy tropikalny oraz ich najbliższe otoczenie.

Kilka słów o życiu dorosłych

Toxorhynchites rutilus – iNaturalist/ Judy Gallagher/CC BY-NC 4.0

Jak już wspomniałem we wstępie artykułu, komary z rodzaju Toxorhynchites żywią się głównie nektarem i w ogóle nie są zainteresowane naszą krwią. To oznacza, że są całkowicie niegroźne i nie trzeba się ich obawiać. Prócz nektaru mogą też wysysać inne słodkie płyny, takie jak spadź czy sok z owoców. Niestety pomijając kwestie żywieniowe, ich biologia jest dość słabo poznana. Nie wiadomo, jakie kwiaty należą do ich ulubionych ani jak duża jest ich rola w ich zapylaniu. W sumie nie jest to aż takie dziwne. Często jest bowiem tak, że największe zainteresowanie budzą gatunki, które mają jakiś wpływ na nasze życie, zwłaszcza negatywny. Z tego względu najlepiej poznano życie tych komarów, które nas atakują i przenoszą choroby.

No dobrze, ale wróćmy do naszych słoniowych komarów, bo na całe szczęście kilka rzeczy na ich temat wiadomo. Komary te są aktywne głównie w ciągu dnia. Samice składają jaja zawsze w porze deszczowej. Latają wtedy tuż nad powierzchnią wody, wykonując przy tym mnóstwo pętli i umieszczając je bezpośrednio na tafli wodnej. Miejscem rozwoju larw są najróżniejsze, drobne zbiorniki wodne, zarówno naturalne, jak również te sztucznego pochodzenia. Mogą to być np. małe oczka wodne lub różne przedmioty codziennego użytku, w których nagromadziła się woda (doniczki, wiadra, stare opony). Pod tym względem są więc bardzo podobne do tych „standardowych” komarów, które też lubią się rozwijać w podobnych miejscach.

Drapieżne larwy

Larwa Toxorhynchites speciosus – iNaturalist/Peter/CC BY-NC 4.0

Nie tylko dorosłe komary należące do rodzaju Toxorhynchites różnią się drastycznie od swych krwiopijnych krewniaków. Podobnie jest z ich larwami. Podczas gdy potomstwo widliszka czy komara egipskiego odfiltrowuje z wody rozmaite drobinki organiczne, larwy Toxorhynchites wolą zjadać larwy innych komarów. Wśród pożeranych przez nie gatunków, są również takie, które później w dorosłości przenoszą choroby, dlatego komary z tego rodzaju są uważana za naprawdę wartościowe.

Ich larwy są naprawdę żarłoczne. Chociaż tempo żerowania może się różnić w zależności od gatunku czy warunków środowiskowych, to oszacowano, że jedna taka larwa, może pożreć nawet 5 tys. larw innych owadów. Warto tutaj dodać, że w skład ich diety wchodzą nie tylko larwy innych komarów, ale też np. larwy ochotek, koziułek, ważek czy wodne pierścienice. Dodatkowo mogą też pożerać młodsze larwy swojego własnego gatunku.

Larwy tych komarów czają się w toni wodnej i cierpliwie czekają, aż ofiara znajdzie się w ich zasięgu. Gdy tak się stanie, wykrywają ją za pomocą mechanoreceptorów i podpływają do niej, aby ją pochwycić w swoje potężne żuwaczki. Jak dokładnie wygląda ten proces? Naukowcom udało się sfilmować ten proces i trzeba przyznać, że jest on naprawdę fascynujący. Larwa tego komara potrafi bowiem dosłownie wystrzelić swoją głowę w kierunku ofiary jak harpun i w ten sposób pochwycić ją z niedużego, ale jednak dystansu. Jak to możliwe?

W trakcie ataku, szyja larwy komara wydłuża się do tego stopnia, że jego głowa zostaje niemal oddzielona od reszty ciała i w ten sposób może zadziałać, jak swego rodzaju wysięgnik. Cały ten proces trwa tylko 15 milisekund, dlatego ciężko go zaobserwować gołym okiem. Naukowcy zarejestrowali go dzięki użyciu mikroskopu oraz kamery rejestrującej 4 tys. klatek na sekundę.

O tym jak bardzo agresywnymi są drapieżnikami, może świadczyć również ich zachowanie. Jak udało się zaobserwować, tuż przed przepoczwarczeniem potrafią atakować i zabijać inne larwy owadów w swym otoczeniu, ale ich nie zjadają. Dlaczego to robią? Powód jest najpewniej taki, że gdy zamienią się w poczwarki, nie będą mogły się bronić, dlatego chcą się zawczasu pozbyć potencjalnego zagrożenia.

Inne komary zdają się o tym wiedzieć, dlatego niektóre gatunki z rodzaju Culex unikają zbiorników wodnych, w których się rozwijają larwy Toxorhynchites. Z kolei larwy Aedes triseriatus przystosowały się do życia w tych samych wodach, co larwy Toxorhynchites, w taki sposób, że są mniej ruchliwe i chętne do żerowania w ich pobliżu. Czas rozwoju larw Toxorhynchites waha się od 1 do 91 dni, przy czym jego dokładny czas zależy od gatunku, temperatury oraz liczby ofiar. Później zmieniają się w poczwarki, które rozwijają się w przeciągu 3-12 (w tym przypadku czas rozwoju zależy głównie od temperatury).

Biologiczne zwalczanie komarów przy pomocy larw Toxorhynchites?

Toxorhynchites speciosus – iNaturalist/ normfarmerimages/ CC BY-NC 4.0

Patrząc na to, jak dobrymi drapieżnikami komarów są larwy Toxorhynchites od razu rodzi się pytanie, a dlaczego by ich nie sprowadzić do nas, żeby zjadały nasze komary? Cóż, introdukcja obcych gatunków do zwalczania rodzimych szkodników ma dość długą tradycję, jednak często może prowadzić do jeszcze większych szkód. Wystarczy przypomnieć, co się stało z biedronką azjatycką, którą amerykanie sprowadzili do siebie, aby pomogła im walczyć z tamtejszymi mszycami. W przypadku komarów z rodzaju Toxorhynchites raczej nie ma co liczyć, że ktoś je do nas sprowadzi, ponieważ zwyczajnie nasz klimat nie jest dla nich odpowiedni i nie mogłyby u nas przetrwać. Mimo to naukowcy próbowali kilka razy zaprzęgnąć je do zwalczania komarów w miejscach, gdzie klimat powinien im sprzyjać. Niestety rzadko kiedy się udawało.

Toxorhynchites rutilus – iNaturalist/Katja Schulz/CC BY 4.0

Problem z użyciem komarów Toxorhynchites jest taki, że nie są wstanie się rozmnożyć tak bardzo, aby mogły się chociaż zbliżyć do liczebności krwiopijnych komarów i utrzymać je w ryzach. Dzieje się tak dlatego, że samice Toxorhynchites składają zbyt mało jaj, a rozwój larw jest dłuższy, niż w przypadku ich ofiar. Dodatkowo istniej silny kanibalizm wśród larw, co jeszcze bardziej wpływa negatywnie na ich późniejszą liczbę. Aby zwiększyć znacząco populację słoniowych komarów, trzeba też stworzyć lokalne miejsca hodowli i stale je wypuszczać na wolność, co jest o tyle kłopotliwe, że trudno się je hoduje. Problemem jest także to, że wciąż mało wiadomo na temat ich biologii. Czasami trudno jest je nawet prawidłowo zidentyfikować, co rodzi dodatkowe komplikacje. Np. gdy testowano wprowadzanie komarów Toxorhynchites na wyspach Pacyfiku, to zamiast gatunku T. splendens introdukowano T. amboinensis.

Oczywiście, mimo niepowodzeń, niektórzy naukowcy nadal wierzą, że introdukcja komarów z rodzaju Toxorhynchites może być świetną alternatywą dla pestycydów i dzięki temu uda się np. zastopować groźne choroby, takie jak Denga i Febra. Coś takiego może być jednak możliwe tylko wtedy, gdy uda się w pełni poznać zwyczaje słoniowych komarów. Małe kroczki w tym kierunku są oczywiście stawiane, czego dowodzi choćby poznanie sposobu, w jaki polują ich larwy, jednak do ich pełnego poznania, wciąż jest daleka droga.

Warto przeczytać:

Kraśniki (Zygaena spp.) – Piękne, ociężałe i trujące

Posted by skorpion21 on 12 grudnia 2021
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , , , , , . 2 Komentarze

Kraśnik wykowiec (Zygaena cf. viciae) to pospolity gatunek, ale ciężko go odróżnić od innych pięcioplamych kraśników.

Lipiec to czas, gdy w mojej okolicy pojawiają się kraśniki – małe motylki o pięknym ubarwieniu, które latają ociężale od kwiatka do kwiatka. Nie płoszą się, tak jak duże rusałki czy mniejsze modraszki, dlatego łatwo się można do nich zbliżyć, aby zrobić im zdjęcia. Znacznie większych problemów przysparzają wtedy, gdy trzeba je zidentyfikować. Nie każdy spotkany przez nas osobnik musi być bowiem popularnym kraśnikiem sześcioplamkiem. Co więcej, nie każdy musi mieć nawet plamki!

Systematyka

Jasne, kraśnik sześcioplamek (Zygaena filipendulae) to z pewnością najbardziej znany gatunek z rodziny kraśnikowatych (Zygaenidae) w Polsce. Niewiele jest książek o motylach, w których by się nie pojawił. Jakby tego było mało, jest również jednym z najpospolitszych gatunków w naszym kraju, choć muszę przyznać, że sam widuję go raczej rzadko. Dużo częściej spotykam kraśniki, które mają pięć plamek. Przy okazji małe wyjaśnienie. Nie każdy kraśnik z pięcioma plamkami to kraśnik pięcioplamek (Zygaena trifolii), tak jak nie każdy kraśnik z sześcioma plamkami to kraśnik sześcioplamek. Zdarza się też, że np. u gatunków mających normalnie pięć plamek, występują osobniki, które mają ich sześć.

Kraśnik rogalik (Zygaena loti) jest łatwy do rozpoznania dzięki żółtemu opyleniu na nogach

Kraśniki są ogólnie bardzo ciężkie do odróżnienia, choć zdarzają się charakterystyczne gatunki, które da się rozpoznać na pierwszy rzut oka. Rzadki kraśnik rzęsinowiec (Zygaena carniolica) jest łatwy do oznaczenia dzięki czerwonym plamom w jasnych obwódkach. Także kraśnika rogalika (Zygaena loti) można dość łatwo odróżnić od jego krewniaków, ponieważ jego nogi mają żółte opylenie (u innych gatunków są znacznie ciemniejsze). Z większością kraśników jest jednak znacznie trudniej i jeśli chcemy je oznaczać, trzeba zwracać na bardzo subtelne cechy ich wyglądu, takie jak ubarwienie i kształt czułków, opylenie skrzydeł, czy wygląd plamek. Pewnym pocieszeniem może być fakt, że w większości przypadków da się je odróżnić na oko, choć rzecz jasna warto mieć w tym jakieś opatrzenie, aby się w to bawić.

Są jednak jeszcze dwa, kłopotliwe gatunki, czyli kraśnik biedrzeniowiec (Zygaena minos) oraz kraśnik purpurczak (Zygaena purpuralis), które z całą pewnością można od siebie odróżnić tylko poprzez badania ich narządów kopulacyjnych. Od innych kraśników różnią się tym, że zamiast typowych plamek na skrzydłach, mają trzy (rzadziej dwie) czerwone smugi. No dobra, zrobiliśmy sobie mały przegląd naszych kraśników, to jeszcze na koniec dodam tylko, że w Polsce mamy 14 gatunków z rodzaju Zygaena. W skład rodziny kraśnikowatych wchodzi też pięć gatunków lśniaków, ale o nich opowiem innym razem.

Wygląd

Końcówki czułków kraśnika goryszowca (Zygaena ephialtes) są białe, a jego ubarwienie często jest troszeczkę inne, niż u innych kraśników.

Pod względem wielkości, poszczególne gatunki są do siebie mocno zbliżone. Rozpiętość ich skrzydeł waha się w okolicach 2,5-4 cm, natomiast długość ich ciała to zwykle ok 1,5 cm. Jeśli chodzi o ich wygląd, to on też jest właściwie taki sam u wszystkich naszych gatunków. Ich ciało ma mocną, krępą budowę, a skrzydła są wąskie i zaokrąglone na końcach. Podczas spoczynku składają je dachówkowato. Warto też zwrócić uwagę na czarne czułki, które są maczugowate i drobno piłkowane.

Tym, co najbardziej zwraca uwagę w kraśnikach, jest ich kontrastowe ubarwienie. Przednie skrzydła są czarne z miłym dla oka, niebieskawym połyskiem. Dodatkowo są przyozdobione plamkami lub smugami, które są zazwyczaj czerwone, ale np. u kraśnika goryszowca (Zygaena ephialtes) mogą być też białe lub żółte. Tylne skrzydła są zwykle czerwone z ciemną obwódką, choć u wspomnianego kraśnika goryszowca, mogą mieć taką samą barwę, jak przednie i też mogą być na nich jasne plamki.

Reszta ciała, podobnie jak skrzydła, jest zazwyczaj czarna z niebieskim połyskiem. U kraśnika goryszowca oraz u odmiany barwnej rzadkiego kraśnika kminowca (Zygaena cynarae), odwłok jest ozdobiony czerwoną lub żółtą przepaską.

Kilka słów o cyjanowodorze

Kraśnika goryszowca można też poznać po czerwonym pasku na odwłoku. Przydaje się, gdy nie widać dobrze koniuszków jego czułków.

Piękne ubarwienie kraśników nie jest przypadkowe. To ostrzeżenie dla drapieżników, aby w żadnym razie ich nie atakowali, ponieważ są trujące. Wiele owadów wykorzystuje toksyczne substancje obronne, ale kraśniki zdecydowanie przodują pod tym względem, gdyż postawiły na cyjanowodór (HCN), czyli jedną z najsilniejszych toksyn, jaką możemy spotkać w przyrodzie. Cyjanowodór pozyskują z glikozydów cyjanogennych, które występują naturalnie w wielu gatunkach roślin, w tym również w bobowatych (Fabaceae), którymi chętnie się zajadają ich gąsienice.

Rośliny same wykorzystują te związki chemiczne do ochrony przed roślinożercami, ale kraśniki w ogóle sobie z tego nic nie robią. Wraz z pożeranymi liśćmi wchłaniają glikozydy i używają ich do obrony przed drapieżnikami. Podrażniona gąsienica wydziela je w formie specjalnego roztworu (fluidu) z gruczołów na grzbiecie. Choć rośliny przydają się gąsienicom do pozyskania cyjanowodoru, to nie są one im niezbędne i w razie potrzeby mogą go same wytwarzać oraz syntezować. Glikozydy cyjanogenne nie znikają z ciała gąsienicy wraz z przeobrażeniem, tylko przechodzą najpierw na poczwarkę, a później na owada dorosłego. Samica może je też przekazać jajom podczas ich składania.

Motyle wypełnione po brzegi groźnym cyjanowodorem, mogą wzbudzić niepokój, ale na całe szczęście nie musimy się ich obawiać, pod warunkiem, że nie będziemy chcieli ich jeść. Ta ich substancja obronna, którą wydzielają zagrożone gąsienice, nie zrobi nam wielkiej krzywdy, dopóki nie znajdzie się w naszym żołądku. Pamiętajmy więc, aby nie panikować na widok tych przepięknych motyli i nie robić im bezmyślnie krzywdy, tylko dlatego, że wiedzą, jak odstraszać drapieżniki. W końcu na widok jabłek, brzoskwiń i moreli też nie panikujemy, a przecież ich pestki także zawierają glikozydy cyjanogenne.

Gdzie je można spotkać?

Kraśniki uwielbiają fioletowe kwiaty, co dobrze widać na tym zdjęciu

Większość kraśników występuje w całej Polsce i jest sporo gatunków, które można znaleźć praktycznie na każdej, leśnej polanie. Wśród nich jest chociażby kraśnik sześcioplamek, kraśnik rogalik czy kraśnik wykowiec (Zygaena viciae). Są jednak i takie gatunki, które są trudniejsze do zaobserwowania. Należy do nich kraśnik rzęsinowiec i kraśnik kminowiec. Oba znajdują się na Czerwonej Liście, przy czym ten pierwszy z kategorią NT (gatunek niższego ryzyka) a drugi z VU (czyli jest narażony na wyginięcie).

Kraśniki można spotkać głównie na obrzeżach lasów, w pobliżu leśnych ścieżek, na polanach oraz przyleśnych łąkach. Uwielbiają miejsca nasłonecznione, porośnięte dużą ilością leśnych kwiatów. Większość gatunków pojawia się pod koniec wiosny i latem, przy czym dokładny czas ich lotów zależy od gatunku. Przykładowo kraśnik purpuraczek pojawia się już pod koniec maja i lata aż pierwszej połowy sierpnia, kraśnik rogalik lata od czerwca do końca lipca, a kraśnik sześcioplamek uaktywnia się dopiero w lipcu i można go obserwować do końca sierpnia.

Tryb życia

Oto najczęstsza poza, w jakiej kopulują kraśniki.

Kraśniki prowadzą dzienny tryb życia. Najbardziej aktywne stają się w czasie słonecznej, ciepłej aury. Gdy robi się chłodniej, po prostu siedzą na różnych roślinach i cierpliwie czekają, aż się poprawi pogoda. Żywią się nektarem, który spijają z rozmaitych kwiatów. Szczególnie chętnie odwiedzają te o fioletowej barwie, czyli np. driakwie i chabry łąkowe, ale z braku laku mogą też przylatywać do żółtych i białych. Nie są zbyt płochliwe, ale w sytuacji zagrożenia zdarza się czasami, że podkurczają nogi i spadają w głąb traw, gdzie udają, że są martwe.

Gąsienice kraśników są zwykle zielone albo żółte i są ozdobione czarnymi plamkami.

Gąsienice kraśników są stosunkowo małe i krępe. Zwykle są żółte z czarnymi plamkami lub też zielonkawe z żółtymi i czarnymi kropkami. Większość gatunków żeruje na roślinach z rodziny bobowatych (Fabaceae), takich jak komonica pospolita, cieciorka pstra, konikleca czubata, ostrołódka kosmata, koniczyna łąkowa. Trafiają się jednak bardziej wybredne gatunki. Wśród nich jest np. kraśnik biedrzeniowiec, który zamiast bobowatych, woli mikołajki i biedrzeńce mniejsze z baldaszkowatych. Dokładny czas pojawiania się gąsienic jest nieco inny u poszczególnych gatunków. Zazwyczaj wylęgają się z jaj gdzieś tak w lipcu lub sierpniu, później zimują ukryte w ściółce i na wiosnę znów się uaktywniają. W maju albo czerwcu budują sobie kokon na jakiejś łodydze i zmieniają się w poczwarkę.

Komary leśne z rodzaju Aedes i Ochlerotatus – czy jest za co je lubić?

Posted by skorpion21 on 15 kwietnia 2020
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , , , , . 2 Komentarze

Portrecik komara leśnego

Jeśli jesteście na bieżąco z moimi artykułami, to najpewniej zauważyliście, że zawsze staram się pisać pozytywie o owadach, nawet takich, które nie są lubiane i budzą strach lub odrazę. Tym razem będę miał z tym jednak spore trudności. No bo w końcu jak tu opisać pozytywnie owady, które stanowią moje odwieczne utrapienie, za każdym razem, gdy tylko ruszę w teren na zdjęcia? Nie ma co tu kryć. Nikt nie lubi komarów i ja wcale nie jestem tutaj wyjątkiem. Naprawdę szczerze ich nie znoszę i gdy podczas wypadów w teren zachodzą mi za skórę, marzę jedynie o tym, by raz na zawsze zniknęły i dały nam wszystkim święty spokój. Tak się jednak nie stanie. I całe szczęście! Mimo naszej niechęci do nich, komary mają do spełnienia wiele ważnych zadań i gdyby ich nagle zabrakło, cała przyroda boleśnie by to odczuła. Nie oznacza to oczywiście, że od razu mamy pokochać komary i pozwalać im, by nas kąsały. Wręcz przeciwnie, warto się przed nimi chronić i warto ograniczać ich liczebność, gdy pojawiają się masowo. Aby to jednak skutecznie robić, najpierw trzeba je lepiej poznać.

Systematyka

Przedstawiciele rodzaju Aedes są szeroko rozprzestrzenieni na całym świecie i niektóre z nich cieszą się naprawdę złą sławą. W pełni zasłużoną zresztą. Znakomitym przykładem może być chociażby Aedes aegypti, nazywany też komarem egipskim, którego oczywiście można znaleźć w Egipcie, ale też i w innych, tropikalnych rejonach świata. Pierwotnie występował jedynie w Afryce, ale został zawleczony do Ameryki Północnej i Południowej, Azji oraz Australii. Kiedyś był też obecny na południu Europy, ale pod koniec XX w. niemal całkowicie zniknął z naszego kontynentu. I bardzo dobrze, bo przenosi całą masę, naprawdę groźnych chorób, takich jak Denga, Febra czy Wirus Zika.

Samica naszego rodzimego komara leśnego

Zamiast niego do Europy przedostał się inny, egzotyczny gatunek, czyli komar tygrysi (Aedes albopictus), który pierwotnie występował jedynie w Azji. W 2019 r. gruchnęła wieść, że komar ten pojawił się także w Polsce, ale okazało się, że to zwykły Fake News i póki co komar ten w naszym kraju nie występuje. Kiedyś może się to zmienić, ale na razie powinniśmy się cieszyć, że mamy z nim spokój. Więcej o tym gatunku pisałem w artykule tutaj. O fałszywej informacji na temat tego komara w Polsce pisałem natomiast na łamach Gazety Wyborczej. Link do tego tekstu macie tutaj.

Przy okazji rodzaju Aedes nie sposób było nie wspomnieć o jego tropikalnych kuzynach, ale czas już zająć się naszymi rodzimymi gatunkami, a tu od razu na dzień dobry, mamy całkiem spore zamieszanie. Dawniej mieliśmy 28 gatunków z rodzaju Aedes, jednak nie tak dawno, duża część gatunków została przeniesiona do rodzaju Ochlerotatus, w efekcie czego, w rodzaju Aedes ostało się zaledwie 5 rodzimych gatunków! Odróżnienie od siebie tych rodzajów, a już w szczególności rozróżnienie poszczególnych gatunków jest wyjątkowo trudne i jeśli nie mamy odpowiedniej wiedzy czy doświadczenia, to nawet nie ma co się w to bawić. Dlatego właśnie zdecydowałem się omówić oba te rodzaje, ale bez większego wchodzenia w ich systematykę i identyfikację. Po prostu skupię się na innych aspektach, zwłaszcza jeśli chodzi o ich tryb życia. Dodam jedynie, że człowieka atakują najczęściej takie gatunki, jak Aedes cinereus, Aedes vexans i Ochlerotatus cantans.

Wygląd

Samiec komara leśnego

Leśne komary, nazywane też doskwierami, są naprawdę spore i mogą mierzyć gdzieś tak do 9 mm. Nie będę może się szczegółowo rozpisywał na temat ich wyglądu, bo jaki jest komar, to każdy miał okazję widzieć na własne oczy. Skupie się na cechach, które mogą pomóc odróżnić je od innych rodzajów komarów. Ciało komarów pokrywają liczne łuseczki, które zwykle są szarawe lub brunatne. Na nogach, głaszczkach i kłujce znajdują się dodatkowo jasne łuseczki, które tworzą coś w rodzaju obrączek i właśnie dzięki ich obecności, można je odróżnić np. od komarów z rodzaju Culex. Tutaj warto jednak dodać, że te łuseczki nie są jaskrawo białe, jak u niektórych egzotycznych gatunków (np. u komara tygrysiego), ani nie ma ich aż tak dużo. Warto to zapamiętać, bo już nie raz się zdarzało, że ktoś zobaczył komara z jasnymi plamkami na nogach i już się zaczęła afera, że mamy komara tygrysiego, choć w rzeczywistości był to nasz zwykły, rodzimy gatunek. Warto też zwrócić uwagę na odwłok, który jest zwykle jasny z ciemnymi pasami, natomiast u samic jego koniec jest zaostrzony. Ano właśnie, skoro wspomniałem o płci, to samce można odróżnić od samic po pierzastych czułkach i długich głaszczkach, dochodzących aż do końca kłujki.

Gdzie je można spotkać?

Samica komara leśnego szukająca miejsca, by się we mnie wkłuć

Zwykle ograniczają się do terenów leśnych, zwłaszcza wilgotnych i zacienionych. Chętnie więc latają w pobliżu zbiorników wodnych, zwłaszcza małych, leśnych bagienek i stawów, ale latają też nad jeziorami i rzekami. W przeciwieństwie do komarów z rodzaju Culex czy widliszków (Anopheles spp.), unikają naszych domów, chyba że ktoś mieszka blisko lasu. Jest jednak pewne „ale”. Czasami zdarzają się bowiem masowe pojawy tych komarów i jest ich wtedy tak dużo, że opuszczają lasy i pojawiają się nawet w naszych miastach. Przykładem, który dotkliwie odczuliśmy na własnej skórze, był rok 2019 r., kiedy to komary z tych rodzajów były praktycznie wszędzie.

Nie oszczędziły także mojego Olsztyna. Do dziś pamiętam, jak pewnego lipcowego wieczora czekałem na przystanku, aż podjedzie mój autobus. Komarów było wtedy tak dużo, że co się od jednych odgoniłem, to na ich miejsce zaraz przylatywały następne. W pewnym momencie odruchowo machnąłem ręką bardziej, niż powinienem, a że miałem w niej telefon, to oczywiście mi wypadł i zaliczył kontakt z glebą, a konkretnie z kostką chodnikową. O dziwo telefonowi nic się nie stało i nie była to wcale pancerna Nokia z dawnych lat, ale Lg sprzed kilku lat!

No ale ok, skończmy temat telefonu i wróćmy do komarów leśnych. Spotkać je możemy od maja do jesieni. Oczywiście ten okres to podaję tak bardziej orientacyjnie, może się bowiem zdarzyć, że pojawią się wcześniej lub później, a także mogą się skończyć wcześniej lub później. Wiele zależy od czynników zewnętrznych, takich jak pogoda, które wpływają na ich liczebność.

Tryb życia

Opita krwią samica komara leśnego (od razu zaznaczam, to nie moja krew)

Często się mówi, że gdy panuje ciepła zima, to wiosną i latem będzie dużo komarów, bo było mało mrozów, które mogłyby je przetrzebić. Niestety komary dobrze wiedzą, jak się uchronić przed niskimi temperaturami. Te z rodzaju Aedes czy Ochlerotatus zimują pod postacią jaj lub larw, które są ukryte na dnie zbiorników wodnych. Dopóki zbiornik nie zamarznie całkowicie, są całkowicie bezpieczne. Jeśli coś może im zaszkodzić, to sucha, ciepła aura, ponieważ larwy potrzebują do życia wody. Jeśli jednak wszystko pójdzie po ich myśli, to pojawiają się zgodnie ze swoim „harmonogramem”.

Komary poruszają się bardzo wolno, zwykle latają z prędkością 1-2 km/h. W większości przypadków trzymają się wybranego obszaru i rzadko kiedy ruszają się dalej. Dotyczy to w szczególności leniwych samców. Czasami przychodzi jednak taki moment, że trzeba poszukać innego siedliska albo nowego źródła pokarmu. Wówczas komary pokazują, że są wytrwałymi wędrowcami, którzy w ciągu zaledwie jednej nocy potrafią pokonać nawet 10 km! Migracje komarów mogą się odbywać w sporych rojach.

Komary żywią się przede wszystkim nektarem kwiatów. Wiadomo powszechnie, że w przypadku samców to ich jedyne źródło pożywienia. Mało kto jednak wie, że nektar jest także pożywieniem samic, choć przez zaledwie kilka dni ich życia. Mimo to, komary i tak odgrywają ogromną rolę przy zapylaniu kwiatów. Rzadko jednak widujemy je w akcji, ponieważ odwiedzają je wieczorami i nocami. Związek komarów z kwiatami jest dużo większy, niż może nam się wydawać i gdyby nagle udało nam się je wszystkie wytępić, to razem z nimi zniknęłoby też wiele roślin. Co ciekawe, są nawet rośliny, które imitują ludzki zapach, aby skuteczniej wabić do siebie komary. Przykładem, jest dobrze nam znany wrotycz pospolity, który po zmierzchu zwiększa emisję dwutlenku węgle. Ten łączy się z wydzielanymi przez roślinę substancjami zapachowymi i w rezultacie powstaje mieszanka, która działa na komary jak magnes. Badania na ten temat macie tutaj.

Kolejna samica komara leśnego próbująca mnie ukłuć

Gdyby komary odżywiały się wyłącznie nektarem, najpewniej nikt by nie miał do nich pretensji. Niestety, aby samice mogły wytworzyć jaja, potrzebują krwi zwierząt stałocieplnych. Właśnie dlatego atakują nas bez opamiętania. Jedna samica komara jest wstanie wypić nawet trzy razy więcej krwi niż sama waży. Doskwiery atakują swoje ofiary za dnia, a nocą odpoczywają i odwiedzają kwiaty. Nie oznacza to oczywiście, że komary nas wtedy omijają, następuje jedynie zmiana warty i na łowy wyruszają komary z rodzaju Anopheles i Culex. W poszukiwaniu ofiar, komary kierują się głównie węchem oraz wzrokiem. Szczególnie przyciąga je wydychany przez nas dwutlenek węgla, a także zapach naszej skóry. Wabić je mogą także inne czynniki, np. nasz pot i ciepło.

Mówi się, że niektórzy ludzie są bardziej atrakcyjni, niż inni i coś w tym jest. Są badania, które mówią, że niektóre gatunki komarów częściej wybierają ludzi z grupą krwi 0. Możecie je znaleźć tutaj. Jednym z takich komarów jest komar tygrysi (Aedes albopictus), więc niewykluczone, że podobnie może być z innymi gatunkami z rodzaju Aedes. Przeprowadzono także badania, które wskazują, że komary często atakują kobiety w ciąży. Możecie się z nimi zapoznać tutaj.

Jak już wcześniej wspomniałem, larwy komarów potrzebują wody, aby się rozwijać. Zazwyczaj wybierają małe zbiorniki wodny, takie jak starorzecza, leśne stawy czy nawet większe kałuże. Larwy komarów wiszą pionowo przy powierzchni wody, ponad którą wystawiają koniuszek swojej rurki oddechowej, ponieważ muszą oddychać powietrzem atmosferycznym. W sytuacji zagrożenia wszystkie opadają na dno, wykonując przy tym faliste ruchy, aby się schronić. Gdy sytuacja się uspokaja wracają na wcześniejszą pozycję. Larwy komarów są wyposażone w aparat gębowy, który pozwala im odfiltrowywać z wody różne drobinki organiczne, które są ich pożywieniem. Same również padają łupem wielu innych zwierząt, m.in. larw drapieżnych owadów, ryb i ptaków. Stanowią więc ważne ogniwo w łańcuchu pokarmowym. Podobnie jest także z dorosłymi komarami, które są pożerane przez ptaki i pająki.

Czy jest za co lubić komary?

I jeszcze taki komar leśny na sam koniec

No dobrze, pora odpowiedzieć na to pytanie. Tak, jak najbardziej jest za co lubić komary. Przede wszystkim za to, że odgrywają bardzo pożyteczną rolę w przyrodzie. Zapylają kwiaty i stanowią ważne źródło pożywienia wielu organizmów. Gdyby ich nagle zabrakło, może i byśmy odczuli ulgę, ale konsekwencje byłyby na tyle poważne, że prędko byśmy za nimi zatęsknili. Jak jednak zaznaczyłem na początku, nie oznacza to, że nie mamy się przed nimi bronić, gdy nas atakują. Wręcz przeciwnie. Trzeba i warto szukać rozwiązań, które będą najskuteczniejsze. Komary są bowiem nie tylko irytujące, ale przenoszą też masę zabójczych chorób, dlatego walka z nimi często jest konieczna i w pełni uzasadniona.  My Polacy mamy szczęście, gdyż nasze komary nie roznoszą chorób. Mimo to, gdy pojawiają się masowo w naszych miastach to i tak przysparzają nam sporych problemów i nie jeden mieszkaniec czy telefon może za ich sprawą ucierpieć. Jeśli już jednak zabieramy się za walkę z nimi, warto to robić skutecznie, ale też z głową. Jeśli bowiem zdecydujemy się np. na wylanie hektolitrów środków owadobójczych na nasze głowy, to my i cała otaczająca nas przyroda, możemy doznać większego uszczerbku, niż za sprawą samych komarów. Zdecydowanie warto o tym pamiętać.

Zielone zmróżki z rodzaju Cryptocephalus – małe, błyszczące broszki

Posted by skorpion21 on 13 kwietnia 2020
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , , . Dodaj komentarz

Chrząszcze z rodziny stonkowatych (Chrysomelidae) nie kojarzą nam się dobrze. Wszystko za sprawą stonki ziemniaczanej, która skutecznie zepsuła im reputację. Sporo szkód mogą też zresztą wyrządzać inni jej przedstawiciele, chociażby pchełka falistosmuga (Phyllotreta undulata) czy poskrzypka liliowa (Lilioceris lilii). Na całe szczęście większość gatunków nie sprawia nam żadnych problemów. Często są wśród nich takie, które są naprawdę pięknie ubarwione, dzięki czemu podziwianie ich to sama przyjemność. Przykładem mogą być niektóre zmróżki, które za chwilę wam przedstawię.

Systematyka

Zmróżki (Cryptocephalus spp.) to ogromny rodzaj, do którego należy prawie 60 rodzimych gatunków stonek. Poszczególne gatunki często są trudne do odróżnienia i dotyczy to zwłaszcza tych, które mają zielone, metalicznie połyskujące ubarwienie. Najbardziej znaną jest zmróżka złotawka (Cryptocephalus sericeus) i nie ma się co temu dziwić, ponieważ jest najpospolitsza z nich wszystkich. Często więc pojawia się także w książkach z owadami, dlatego osoby, które interesują się przyrodą, na pewno ją kojarzą.

W książkach często jednak pomija się fakt, że oprócz niej mamy w Polce jeszcze kilka innych, bliźniaczo podobnych gatunków, których nie da się od niej odróżnić na oko. Są to: Cryptocephalus aureolus, Cryptocephalus hypochaeridis i Cryptocephalus solivagus. Pewne rozpoznanie tych gatunków można mieć jedynie dzięki badaniu narządów kopulacyjnych samców (samice są w ogóle nie do odróżnienia).

Z tego też powodu zdecydowałem, że ten artykuł będzie poświęcony im wszystkim i na zdjęciach, które w nim zobaczycie. może się znajdować niemal każdy z wymienionych wcześniej gatunków. Wszystkie one prowadzą podobny tryb życia, dlatego dalsza część artykułu będzie wspólna dla nich wszystkich.

Wygląd

Zmróżki są bardzo małymi chrząszczami, długość ich ciała dochodzi do 6-8 mm. Pod względem budowy ciała są krępe, masywne, a ich pokrywy kanciaste i w ogóle zmróżki sprawiają takie wrażenie, jakby były kwadratowe. Warto zwrócić uwagę na głowę, która jest schowana pod przednim brzegiem dużego, zaokrąglonego z przodu przedplecza. Jeśli chodzi o ubarwienie, to zazwyczaj są zielonozłote lub zielonomiedziane z pięknym, metalicznym połyskiem. Czasami trafiają się osobniki zielononiebieskie lub zielonofioletowe.

Gdzie je można spotkać?

Jak już wcześniej wspomniałem, najpospolitszym gatunkiem jest C. sericeus, która występuje praktycznie w całej Polsce. Pozostałe, które wymieniłem przy okazji systematyki też jednak potrafią być liczne. C. aureolus jest szczególnie liczny w rejonach podgórskich, ale spotyka się ją też w innych rejonach Polski. C. hypochaeridis jest pospolity głównie na zachodzie kraju, natomiast na wschodzie zastępuje go C. solivagus. Wszystkie one pojawiają się w bardzo podobnych miejscach, czyli na kwiecistych łąkach, widnych obrzeżach lasów i polanach, gdzie przebywają na kwiatach. C. sericeus pojawia się w maju i jest spotykany do września.

Tryb życia

Dorosłe osobniki przesiadują głównie na kwiatach, gdzie pożywiają się pyłkiem i nektarem oraz odbywają gody. Nie mają ulubionych gatunków, chociaż niektóre z moich książek podają, że szczególnie upodobały sobie żółte kwiaty. Sam widywałem je m.in. na mniszkach i jaskrach, więc mogłoby się to zgadzać, ale znajdowałem je też na białych (krwawnikach) oraz fioletowych (świerzbnicach), więc zdecydowanie są dużo bardziej wszechstronne i kolor wcale nie jest dla nich aż taki ważny. Zmróżki pojawiają się gromadnie i na jednym kwiecie może przesiadywać wiele osobników, często mających różne ubarwienie. Nie są płochliwe, ale gdy się je zaniepokoi, to potrafią podkurczyć nogi i spaść na ziemię, gdzie udają, że są martwe. To częsta taktyka spotykana wśród różnych chrząszczy. Podczas składania jaj, samice pokrywają je swoimi odchodami, aby je ukryć przed drapieżnikami. Larwy, które się wylęgną, też się otaczają własnymi odchodami oraz wylinkami, dzięki czemu tworzą wokół siebie coś w rodzaju domku, który zapewnia im bezpieczeństwo. Żyją na powierzchni gleby, gdzie odżywiają się szczątkami roślinnymi, głównie pochodzącymi z astrowatych.