osika

Ostatnio, przeglądając swoje zdjęcia w archiwum, natknąłem się na kilka zaległych gatunków, których jeszcze nie pokazywałem na blogu. Jednym z nich jest burgundia topolka, czyli nieduża muszka z rodziny bzygowatych (Syrphidae). Warto zwrócić na nią uwagę, ponieważ należy do dość rzadkich gatunków.

Systematyka i wygląd

Hammerschmidtia ferruginea to jedyna przedstawicielka tego rodzaju w naszym kraju. Mimo to, można ją pomylić z niektórymi gatunkami z rodzaju Brachyopa. Te ostatnie są jednak dużo mniejsze, a ich odwłok jest wyraźnie krótszy.

Burgundia topolka osiąga od 7 do 12 mm długości. Jej ciało jest bardzo mocno zbudowane, podobnie zresztą jak nogi. Szczególnie grube są jej uda. Na pierwszy rzut oka nie przypomina typowego bzyga, ponieważ brakuje jej jaskrawego ubarwienia, które upodabniałoby ją do osy czy pszczoły. Zamiast tego, jej ciało jest w całości brązowo-czerwone. Starsze osobniki często są dużo ciemniejsze niż młodsze. Warto też zwrócić uwagę na jej twarz, która jest wyciągnięta w krótki, charakterystyczny ryjek o żółtej barwie.

Gdzie ją można spotkać?

Występuje w całej Polsce, ale jest rzadko spotykana. Tylko lokalnie bywa liczniejsza. Znaleźć ją można w lasach liściastych i mieszanych, zwłaszcza w tych, w których rosną topole. Pierwsze osobniki pojawiają się pod koniec maja i są obserwowane do sierpnia.

Warto też dodać, że znajduje się na Czerwonej Liście z kategorią DD, co oznacza, że jej status nie jest rozpoznany i choć stwierdzono jej zagrożenie, to jest ono bliżej nieokreślone. Mimo to w naszym kraju i tak nie jest z nią jeszcze tak źle, jak w zachodniej Europie. Tam notuje się ją z niewielu stanowisk i często jest zagrożona wyginięciem.

Dobrym przykładem jest Wielka Brytania, gdzie występuje tylko w kilku miejscach na północy tego kraju. O wiele liczniejsza jest na północy naszego kontynentu, zwłaszcza na południu Norwegii, w Szwecji oraz Finlandii.

Tryb życia

Muszę przyznać, że chociaż jest to rzadka muchówka, to jednak w ostatnich latach spotykam ją dość regularnie. Szczególnie często obserwowałem ją w 2018 r. Pamiętam, że było wtedy dość sporo wycinek w lasach za Olsztynem i przy jednej z leśnych dróg ułożono dużo ściętych drzew, w tym także osik, do których ten gatunek ma słabość. Obserwowałem wtedy pewnego samca burgundi, który lubił przesiadywać na tych pniach i wygrzewać się na słońcu. Gdy robiłem mu zdjęcia, okazało się, że urządził tam sobie swój rewir i zaciekle atakował inne owady, które przelatywały obok. Jednym z nich, był ślepak, który akurat się na mnie uwziął. Samiec burgudni kilka razy poderwał się do lotu, aby go przegonić i w końcu mu się udało, za co byłem mu naprawdę bardzo wdzięczny.

Dorosłe burgundie można znaleźć nie tylko na pniach drzew, ale też na kwiatach, gdzie zjadają pyłek oraz nektar. Szczególnie chętnie odwiedzają baldaszkowate i tak się składa, że w 2022 r. zaobserwowałem jednego osobnika na podagryczniku. Z tego co wyczytałem w sieci, odwiedza też jaskry, wierzby, śliwę, głóg, czeremchę, jeżyny i jarząb. O wiele częściej spotyka się samce niż samce, co może być związane z ich odmiennym trybem życia. Podczas, gdy samce mają swoje rewiry na pniach drzew (głównie topól oraz brzóz) i często przesiadują w widocznych miejscach, samice prowadzą dużo bardziej skryty tryb życia. Zwykle przesiadują blisko kwiatów różnych krzewów lub w pobliżu pni topól. Czasami oczywiście odwiedzają te ostatnie, by złożyć jaja i wtedy można przyłapać także na nich.

Larwy burgundi są saproksyliczne. Zazwyczaj rozwijają się pod korą powalonych albo ściętych pni topoli osiki w początkowym stadium rozkładu, gdy kora wciąż jeszcze mocno przylega do drewna i za bardzo nie wyschła. Konkretnie interesują je miejsca, w których wycieka sok, gdyż to właśnie w nim przechodzą swój rozwój. Z braku laku mogą też wybrać jakieś żywe drzewo, z którego wycieka sok. Trzeba przyznać, że ma naprawdę duże wymagania siedliskowe. Aby mogła przetrwać, potrzebuje obszaru porośniętego topolą osiką o powierzchni co najmniej 4,5 ha. Co więcej, musi mieć dostęp do dojrzałego drzewostanu, z udziałem mocno starych lub niedawno obumarłych drzew, najlepiej uszkodzonych przez inne owady lub grzyby. Dobrze też, jeśli taki las nie jest w dobrej kondycji, czyli drzewa są w nim często powalane przez wiatr lub inne czynniki powodujące rany lub śmierć drzew. Najbardziej odpowiadają jej lasy rosnące w miejscach wilgotnych i chłodnych, np. w wąwozach, jarach lub przy potokach.

Jej duże wymagania są najpewniej powodem, dla którego jest taka rzadka. Mimo to, mogą też mieć zaletę, ponieważ dzięki temu, burgundia może posłużyć jako bioindykator naturalności badanych przez naukowców obszarów i posłużyć jako parasol ochronny dla starszych drzew, które zdołały się jeszcze ostać w niektórych lasach.

Warto przeczytać:

Galeria:

Systematyka i wygląd

Przeziernik osowiec zalicza się do rodziny przeziernikowatych (Sesiidae), które liczą w naszym kraju 31 gatunków. Większość z nich to gatunki mniej lub bardziej rzadkie, ale jest wśród nich parę takich, które przy odrobienie szczęście można spotkać na naszych łąkach i w lasach. Nasz przeziernik osowiec zdecydowanie wyróżnia się wśród swoich krewniaków naprawdę sporymi rozmiarami. Podobną wielkość osiąga właściwie tylko Sesia bembeciformis, ale jest on bardzo rzadki, a do tego można go łatwo odróżnić m.in. po braku dużych, żółtych plam w górnej części tułowia.

Długość jego ciała dochodzi do 2 cm, natomiast rozpiętość jego skrzydeł sięga do 5 cm. Tym, co wyróżnia przeziernika jest jego wygląd. Choć jest stuprocentowym motylem, to na pierwszy rzut oka przypomina dużą osę lub szerszenia. Jego ciało jest żółto-czarne. Czułki są grube i czarne, skrzydła natomiast są małe i wąskie. Ich żyłki mają miły dla oka rdzawo-brązowy kolor. W czasie lotu skrzydła przeziernika wydają brzęczenie, podobnie jak u szerszenia. Jego odwłok jest wydłużony i gruby, przez co jeszcze bardziej zwiększa jego rozmiar w naszych oczach.

To, czego brakuje przeziernikowi, to oczywiście żądło. Przeziernik tylko udaje osę, ale sam jest całkowicie niegroźny i nie ma żadnego oręża, którym mógłby się bronić. Właśnie dlatego nie trzeba się go obawiać.

Gdzie go można spotkać?

Przeziernik osowiec występuje właściwie w całej Polsce i chociaż czasami opisuje się go, jako gatunek pospolity, to jednak nie spotyka się go jakoś zbyt często. Ja sam widziałem go tylko kilka razy w życiu, przy czym dwa razy zrobiłem mu zdjęcia.

Znaleźć go można głównie w wilgotnych lasach, dolinach rzecznych, a czasami też w parkach. Dorosłe osobniki są aktywne w czerwcu i w lipcu, przy czym ja zawsze spotykałem go gdzieś tak na przełomie tych dwóch miesięcy.

Tryb życia

Przezierniki są związane z topolami, ponieważ w tych drzewach rozwijają się ich larwy. Mogą to być zarówno topole białe i czarne, jak również osiki. Rzadko, bo rzadko, ale trafiają się także w wierzbach iwach. Zaraz po przyjściu na świat, larwy zagrzebują się w ziemi i wgryzają się w korzenie, gdzie żerują przez następne dwa lata. Na pierwszy rzut oka przypominają larwy chrząszczy i można je z nimi bardzo łatwo pomylić.

Tuż przed przepoczwarczeniem, schodzą w głąb drewna na głębokość ok. 10 cm. Pozostawiają wtedy jedynie cienką warstwę kory nad wejściem, aby ukryć chodnik przed wrogami. Nie zawsze się to sprawdza, ponieważ duże larwy przezierników często padają łupem dzięciołów, natomiast we wcześniejszych fazach rozwoju mogą być atakowane przez parazytoidy. Te, larwy, które zdołają jednak przetrwać, budują kokon z jedwabnej przędzy i resztek drewna, a następnie zmieniają się w poczwarkę. Ta ostatnia na krótko przed wylotem motyla wysuwa się z oprzędu, aby przeziernik mógł się szybko wydostać na zewnątrz. Czasami można znaleźć puste poczwarki wystające z drzewa.

Dorosłe samice, które dopiero co się przeobraziły, zwykle spędzają pierwsze godziny na tym samym drzewie, w którym się rozwijały, blisko otworu, przez który wydostały się na zewnątrz. Są zwykle mało ruchliwe, przynajmniej do chwili zapłodnienia przez samce. Te ostatnie są dużo bardziej ruchliwe. Chętnie latają na większe odległości i z tego co zaobserwowałem, rzadko robią sobie dłuższe przerwy, chyba ze uda im się znaleźć jakąś samicę. Przezierniki są dobrymi lotnikami i w razie potrzeby mogą zawisnąć w powietrzu. Po odbytej kopulacji samice ruszają znaleźć odpowiednie miejsce, na złożenie jaj. Tych mogą wyprodukować aż do 1200.

W przeciwieństwie do innych przezierników, ten gatunek nie odwiedza kwiatów, ponieważ jego ssawka jest uwsteczniona i nie może pobierać żadnego pokarmu. Samice żyją zaledwie 7 dni, samce najpewniej jeszcze krócej.