muchówka

Wszystkie wpisy otagowane „muchówka”

Bąk bydlęcy (Tabanus bovinus) – nie giez, tylko bąk!

Posted by skorpion21 on 11 marca 2023
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , , , , . 1 Komentarz

Bąk bydlęcy to muchówka, obok której trudno przejść obojętnie. Zwłaszcza jeśli natrafimy na samicę. Może się bowiem zdarzyć, że podleci do nas, aby spróbować nas ukąsić. Na szczęście zdarza jej się to znacznie rzadziej niż mniejszym krewniakom, ale rzadziej, nie znaczy wcale. Kilka razy się zdarzyło, że próbowała mnie atakować, choć na szczęście ani razu nie udało jej się mnie ukąsić. Znacznie mniej szczęścia mają krowy, konie i inne większe zwierzęta, ponieważ to one są głównym celem ataku tej muchówki. Ze względu na jej wampiryczną naturę, na pewno wiele osób ją kojarzy, choć niekoniecznie pod jej prawidłową nazwą. Bąk bydlęcy często jest bowiem błędnie nazywany gzem. Prawdziwe gzy to jednak zupełnie inne muchówki, które nie mają z bąkiem wiele wspólnego. Wspomnę o nich zresztą pod koniec artykułu. Na razie jednak skupmy się bąku bydlęcy, który trzeba przyznać, jest naprawdę bardzo ciekawy.

Systematyka

Nasz bohater należy do rodziny bąkowatych (Tabanidae), która liczy w naszym kraju około 50 gatunków. Poszczególne bąki są do siebie bardzo podobne i niełatwo je od siebie odróżnić. Nie inaczej z bąkiem bydlęcym, który jest dość trudny do rozpoznania. Szczególnie łatwo można go pomylić z bąkiem brązowym. Bąk bydlęcy jest jednak od niego trochę mniejszy, a do tego ma wyraźny, zielony połysk na oczach. Najważniejszą różnicą są jednak żółte plamki, które biegną przez środek odwłoka. U bąka bydlęcego są trójkątne, ostro zakończone i często sięgają niemal górnej krawędzi tergitów. U bąka brązowego są bardziej zaokrąglone i znacznie krótsze.

Może i bąk bydlęcy jest mniejszy od swojego krewniaka, ale to nie znaczy, że jest mały. Wręcz przeciwnie, to jedna z większych muchówek w naszym kraju. Jego długość waha się od 1,9 do 2,4 cm. Dodatkowo ciało bąka jest szerokie i masywne, przez co wygląda na jeszcze większego. Tym, co szczególnie zwraca w nim uwagę, to jego duże oczy złożone, które opalizują piękną, zieloną barwą, ale nie ma na nich żadnych pasków. Te ostatnie pojawiają się u bąków z rodzaju Hybomitra, więc warto zwracać na to uwagę, jeśli chcemy je odróżnić. Bąk ma bardzo dobry wzrok, co przydaje mu się przy szukaniu potencjalnych ofiar. U samicy oczy są rozdzielone, natomiast u samca wyraźnie się ze sobą łączą. Bąk posiada też trzy przyoczka, czyli oczka proste, które służą m.in. do rozróżniania pory dnia.

Kolejną częścią ciała bąka, której warto poświęcić trochę więcej czasu, jest jego potężny aparat gębowy typu tnąco-ssącego. Dzięki niemu, samica może przeciąć skórę żywiciela, aby zlizać spływającą krew. Jest to więc inny typ aparatu gębowego niż u komara, który ma aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Ubarwienie bąka bydlęcego jest czarno-brunatne, zaś na jego odwłoku znajdują się wspomniane przeze mnie wcześniej żółte, trójkątne plamy. Taka barwa ma najpewniej upodobnić tę muchówka do jakiejś dużej osy i trzeba przyznać, że nieźle mu to wychodzi, bo lecącego bąka faktycznie można z nią pomylić.

Gdzie go można spotkać?

Pospolity w całej Polsce. Najczęściej można go znaleźć na pastwiskach oraz w ich najbliższym sąsiedztwie, ale zalatuje też do lasów, na wilgotne łąki oraz w okolice zbiorników wodnych, a nawet do miast. Preferuje miejsca o wapiennych glebach. Dorosłe osobniki pojawiają się od maja do sierpnia.

Zdobywanie pożywienia

Bąk bydlęcy jest aktywny w ciągu dnia, zwłaszcza w czasie parnych, gorących dni i to właśnie wtedy poszukuje pożywienia. Podobnie jak u komarów, samce żywią się nektarem i innymi płynami pochodzenia roślinnego, natomiast samice piją krew, choć okazjonalnie mogą też spijać spadź i soki roślinne. Sam obserwowałem samice tych muchówek w trakcie zlizywania soku wyciekającego z pnia drzewa. Były tak bardzo na tym skupione, że w ogóle się mną nie interesowały, podobnie zresztą jak szerszenie i inne owady, które tam przylatywały. Pewnie samice bąków żywiłyby się tylko sokami roślinnymi, gdyby nie fakt, że do złożenia jaj potrzebują krwi ssaków. Jak już wspomniałem na początku, interesują je duże zwierzęta, takie jak bydło (stąd jego nazwa) i konie. Czasami mogą także atakować człowieka, ale zdarza się to zdecydowanie rzadziej. Bąk bydlęcy atakuje głównie w klatkę piersiową, plecy oraz nogi. Jeśli jednak mamy na sobie ubranie, nie musimy się go obawiać, ponieważ bąk nie jest wstanie przeciąć tkaniny.

Podczas szukania ofiary, samica bąka kieruje się głównie swoim wzrokiem. Szczególnie mocno interesują ją żywiciele o ciemnym ubarwieniu, jednak nie rzadko prowadzi to do komicznych pomyłek. Zdarza się bowiem, że bąki siadają na samochodach i próbują się na nich pożywić, ponieważ mylą je z dużymi ssakami. Być może właśnie dlatego pojawiają się w pobliżu dróg i nie rzadko widuje się przy poboczach osobniki potrącone przez pędzące auta. Wiedza o tym, jakie kolory preferują bąki, może być dla nas bardzo cenną wskazówką. Jeśli wybieramy się do lasu czy w okolice pastwiska, warto założyć jasne ubrania, ponieważ jest wtedy większa szansa, że bąki będą nas omijać. Zamiłowanie do ciemnych kolorów bąków jest wykorzystywane do konstruowania pułapek służących do ograniczania ich liczebności. Głównym elementem takiej pułapki jest namiot z ciemnego materiału, który jest połączony ze szklanym pojemnikiem. Po narzuceniu go na sztywną ramę wygląda jak duży ssak i przyciąga bąki jak magnes. W ciągu jednego dnia może się w nią złapać nawet kilkaset osobników.

Odławianie bąków może być czasami koniecznością, ponieważ potrafią się dać mocno we znaki hodowanym zwierzętom. Gdy przebywają na pastwisku, są przez nie nieustannie atakowane, a zdarza się, że jedno duże zwierzę może być atakowane w tym samym czasie nawet przez kilkadziesiąt samic bąków. Każda z nich może pobrać jednorazowo nawet 1 mililitr krwi, czyli tyle ile mieści się w małej strzykawce insulinówce. Nic więc dziwnego, że zwierzęta po ich atakach mogą być mocno osłabione, a to przekłada się na konkretne straty dla hodowców. Wraz z osłabieniem, zwierzęta mogą też tracić na wadzę, zaś jeśli chodzi o krowy, to mogą mieć obniżoną mleczność nawet o kilkanaście procent. Jakby tego było mało, bąki mogą też przenosić pasożytnicze pierwotniaki, nicienie oraz drobnoustroje wywołujące groźne choroby, takie jak tularemia, a nawet wąglik. Choroby przenoszone przez bąki mogą być czasami groźnie nie tylko dla zwierząt hodowlanych, ale też dla ludzi. Dodatkowo ukąszenie bąka bydlęcego może wywołać reakcję alergiczną.

Gody i życie larw

Samce, które są gotowe do rozrodu gromadzą się przy drzewach i roją się wysoko w koronach. Takie roje tworzą się we wczesnych godzinach porannych i działają na samice jak magnes, które zwinnym lotem kierują się w ich stronę. Gdy tak się stanie, samce szybko je zauważają i dochodzi między nimi do zbliżenia. Kopulacja bąków bydlęcych trwa zwykle ok. pięć minut. Jej początek ma miejsce w powietrzu, ale prędzej czy później kopulujące pary lądują na ziemi, gdzie kontynuują stosunek. Po kopulacji, zapłodnione samice zmierzają w stronę zarośniętych, podmokłych brzegów różnych zbiorników wodnych, po czym składają jaja na przybrzeżnych roślinach. Samica może złożyć setki, a nawet tysiące jaj, które umieszcza w dużych pakietach pokrytych specjalną wydzieliną ochronną. Początkowo pakiety mają kremową barwę, jednak z czasem ciemnieją i stają się ciemnoszare lub czarne.

Po wykluciu się z jaj, larwy spadają z roślin wprost na błotnistą glebę, gdzie odbywają dalszy rozwój. Po pierwszym linieniu nie pobierają pokarmu, lecz wędrują w kierunku miejsc, które są dobrze nasłonecznione. Następnie znów linieją i tym razem ich zachowanie się zmienia. Już nie ciągnie je do światła, a wręcz przeciwnie. Uciekają przed nim drążąc w ziemi korytarze. W tym okresie w końcu zabierają się odżywianie i trzeba przyznać, że pod tym względem mocno się różnią od dorosłych. Żywią się bowiem butwiejącymi fragmentami roślin oraz polują na różne bezkręgowce, takie jak mięczaki, dżdżownice czy larwy owadów. Jeśli w jednym miejscu występuje dużo larw, mogą zacząć zjadać inne larwy swojego własnego gatunku. Wiosną, po zimowaniu, larwy osiągają ponad 2 cm długości i podchodzą pod powierzchnię gleby, gdzie szukają suchszych miejsc, w których będę mogły się przepoczwarczyć. Stadium poczwarki trwa około 2-3 tygodnie. Dorosłe osobniki żyją od 30 do 60 dni.

Giez bydlęcy (Hypoderma bovis)

Giez bydlęcy – Wikimedia Commons/Wellcome Images/CC BY 4.0

Jak wspomniałem na początku, bąki często są mylnie nazywane gzami i sprawcą całego tego zamieszania może być giez bydlęcy, który ma podobną nazwę polską jak bąk bydlęcy. Oba te owady są muchówkami, ale należą do odrębnych rodzin. Giez bydlęcy zalicza się do gzowatych (Oestridae), chociaż w ostatnich latach część naukowców klasyfikuje go w odrębnej rodzinie podskórowatych (Hypodermatidae). Pod względem wyglądu giez bydlęcy wygląda zupełnie inaczej niż bąk bydlęcy. Przede wszystkim jest znacznie mniejszy, ponieważ dorasta najwyżej do 1,5 cm. Całe jego ciało jest pokryte licznymi, żółtawymi włoskami, a do tego znajdują się na nim ciemne pasy, przez co przypomina trochę trzmiela lub bzyga. Oczy gza są stosunkowo małe i czarne, a głowa, na której się znajdują, jest szeroka i trochę kanciasta. Giez różni się od bąka nie tylko wyglądem, ale także trybem życia. Dorosły osobnik żyje naprawdę krótko (najwyżej kilka dni) i nie pobiera żadnego pożywienia. Nie musimy więc obawiać, że giez nas ukąsi. Nie oznacza to jednak, że jest całkowicie nieszkodliwy.

Larwa gza bydlęcego – Wikimedia Commons/Wellcome Images/CC BY 4.0

Wręcz przeciwnie, larwy gza bydlęcego są pasożytami dużych ssaków hodowlanych, głównie bydła, ale atakują też konie, osły, kozy, a sporadycznie nawet człowieka. Po wylęgnięciu się z jaj, wgryzają się pod skórę żywiciela i wędrują do kanału kręgowego, gdzie usadawiają się w tkance tłuszczowej nadoponowej i pozostaje tam przez 3-4 miesiące. W tym okresie pobierają tlen z płynów tkankowych. W późniejszej fazie rozwoju, wędrują pod skórę grzbietu w okolice lędźwiowe i po około tygodniu linieje zmieniając się w larwę drugiego stadium, która przechodzi na oddychanie powietrzem atmosferycznym. Aby mieć do niego dostęp, wygryzają w skórze żywiciela otwór i obracają się tak, ich przetchlinki znajdowały się w tym otworze. Żerujące pod skórą larwy powoduje bolesne deformacje tkanki. Trwa to mniej więcej 27 dni. Po tym okresie, larwa znów linieje. Trzecia faza jej rozwoju trwa 40 dni i w tym czasie larwa osiąga maksymalną wielkość, która może dochodzić do ok. 3 cm. Po zakończeniu swego rozwoju, larwa wypada z ciała żywiciela na ziemię, po czym zagrzebuje się w glebie i zmienia się w poczwarkę. Stadium to może trwać od 2 do 12 tygodni.

Szansa na to, że spotkamy gza bydlęcego jest naprawdę minimalna. Jest bowiem znacznie rzadszy niż bąk bydlęcy i tak naprawdę mało kto widział go na własne oczy. Ja sam nigdy nie miałem ku temu okazji, dlatego nie mam jego zdjęcia. Pozwoliłem sobie więc w tym przypadku posłużyć się tablicami ilustracyjnymi z Wikimedia Commons. Jeśli zaś chcecie zobaczyć zdjęcie tej muchówki, to zachęcam do odwiedzenia Insektarium, ponieważ Rafałowi udało się go spotkać i sfotografować. U mnie na blogu znajdziecie natomiast tekst o bydleniu jelenim (Hypoderma diana), czyli krewniaku gza bydlęcego, który obiera na cel jelenie i sarny. Z tego powodu od czasu do czasu można go czasami spotkać w lasach i tak się składa, że kilka razy udało mi się na niego natknąć.

Pandivirilia eximia – Długi odwłok

Posted by skorpion21 on 18 stycznia 2023
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , . Dodaj komentarz

Pandivirilia eximia to kolejny gatunek po burgundi topolce (Hammerschmidtia ferruginea), który zaplątał się w moich folderach ze zdjęciami i jeszcze nie zagościł u mnie na blogu. Tym razem czeka na mnie jednak trudniejsze zadanie. Przyznam bowiem, że nie mam o niej za dużo informacji, więc artykuł zapowiada się raczej na krótki. Mimo to i tak chce ją wam pokazać, bo trzeba przyznać, że wygląda naprawdę niesamowicie.

Systematyka i wygląd

Ta ciekawa muszka należy do rodziny dziewierkowatych (Therevidae), czyli małej rodziny liczącej w naszym kraju raptem 30 gatunków. Poszczególni przedstawiciele tej rodziny przypominają z wyglądu łowikowate, ale nie mają typowej dla nich kłujki, dlatego wolą zlizywać nektar i inny płynny pokarm niż polować na owady. Jeśli zaś chodzi o rodzaj Pandivirilia, to prawdopodobnie mamy w Polsce tylko jeden gatunek, który do niego należy i jest nim właśnie P. eximia. Mimo to nie wykluczam, że mogą występować także inne, tylko po prostu brakuje mi o nich informacji.

Pandivirilia eximia to dość spora muchówka, która dorasta do 1,5 – 1,7 cm. Pomiędzy samicą i samcem występuje dość wyraźny dymorfizm płciowy. Odwłok samicy jest mocno wydłużony, a do tego w całości czarny i mocno błyszczący. Można też na nim dostrzec kilka, szarych plam w kształcie trójkątów. Odwłok samca nie jest aż tak długi, a do tego brakuje na nim połysku. Dodatkowo jest pokryty licznymi, białawym włoskami, które często układają się w efektowne plamy. U obu płci, na czarnym przedpleczu można dotrzeć dwie, jasne linie, które ciągną się przez jego środek.

Gdzie go można spotkać?

Z tego co obserwuję, jest to zdecydowanie leśny gatunek. Czasami go widuję, jak przesiaduje na liściach i łodygach roślin. Samice można również spotkać na piaszczystych ścieżkach, gdzie składają jaja. Nie wiem, jak to jest z jego występowaniem w Polsce, ale jest raczej rzadkim gatunkiem. Osobiście widuję go pojedynczo, choć regularnie. Zawsze jednak trafiają mi się tylko samice. Co do czasu występowania, to klucz do oznaczania Therevidae Przemysława Trojana z 1970 r. podaje, że można go obserwować od kwietnia do maja, ale nie do końca się z tym zgodzę. W kwietniu jeszcze ani razu go nie spotkałem, za to w maju już jak najbardziej tak i chyba właśnie w tym miesiącu jest najliczniejszy. Jedną obserwację miałem też na początku czerwca.

Tryb życia

Jak już wcześniej wspomniałem, dorosłe osobniki lubią przesiadywać na różnych roślinach. Nie są wtedy zbytnio ruchliwe i można im dość łatwo zrobić zdjęcia. Nie jestem do końca pewny, czym się żywią dorosłe osobniki, ale jeśli jest u nich tak, jak u innych dziewierkowatych, to najpewniej zlizują różne płyny, takie jak spadź mszyc czy nektar kwiatów. Mimo to, nigdy nie spotkałem tego gatunku na kwiatach, więc co do tego ostatniego mam spore wątpliwości. Pewne jest natomiast to, że samice ciągną do piaszczystych ścieżek. Przy odrobinie szczęścia, można je zauważyć, jak wsadzają odwłok w piasek, aby złożyć w nim jaja. Larwy, które się z nich wylęgną są drapieżne i żywią się różnymi, glebowymi bezkręgowcami, zwłaszcza larwami chrząszczy i innych muchówek.

Burgundia topolka (Hammerschmidtia ferruginea) – wymagająca miłośniczka osiki

Posted by skorpion21 on 14 grudnia 2022
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , , , , , . Dodaj komentarz

Ostatnio, przeglądając swoje zdjęcia w archiwum, natknąłem się na kilka zaległych gatunków, których jeszcze nie pokazywałem na blogu. Jednym z nich jest burgundia topolka, czyli nieduża muszka z rodziny bzygowatych (Syrphidae). Warto zwrócić na nią uwagę, ponieważ należy do dość rzadkich gatunków.

Systematyka i wygląd

Hammerschmidtia ferruginea to jedyna przedstawicielka tego rodzaju w naszym kraju. Mimo to, można ją pomylić z niektórymi gatunkami z rodzaju Brachyopa. Te ostatnie są jednak dużo mniejsze, a ich odwłok jest wyraźnie krótszy.

Burgundia topolka osiąga od 7 do 12 mm długości. Jej ciało jest bardzo mocno zbudowane, podobnie zresztą jak nogi. Szczególnie grube są jej uda. Na pierwszy rzut oka nie przypomina typowego bzyga, ponieważ brakuje jej jaskrawego ubarwienia, które upodabniałoby ją do osy czy pszczoły. Zamiast tego, jej ciało jest w całości brązowo-czerwone. Starsze osobniki często są dużo ciemniejsze niż młodsze. Warto też zwrócić uwagę na jej twarz, która jest wyciągnięta w krótki, charakterystyczny ryjek o żółtej barwie.

Gdzie ją można spotkać?

Występuje w całej Polsce, ale jest rzadko spotykana. Tylko lokalnie bywa liczniejsza. Znaleźć ją można w lasach liściastych i mieszanych, zwłaszcza w tych, w których rosną topole. Pierwsze osobniki pojawiają się pod koniec maja i są obserwowane do sierpnia.

Warto też dodać, że znajduje się na Czerwonej Liście z kategorią DD, co oznacza, że jej status nie jest rozpoznany i choć stwierdzono jej zagrożenie, to jest ono bliżej nieokreślone. Mimo to w naszym kraju i tak nie jest z nią jeszcze tak źle, jak w zachodniej Europie. Tam notuje się ją z niewielu stanowisk i często jest zagrożona wyginięciem.

Dobrym przykładem jest Wielka Brytania, gdzie występuje tylko w kilku miejscach na północy tego kraju. O wiele liczniejsza jest na północy naszego kontynentu, zwłaszcza na południu Norwegii, w Szwecji oraz Finlandii.

Tryb życia

Muszę przyznać, że chociaż jest to rzadka muchówka, to jednak w ostatnich latach spotykam ją dość regularnie. Szczególnie często obserwowałem ją w 2018 r. Pamiętam, że było wtedy dość sporo wycinek w lasach za Olsztynem i przy jednej z leśnych dróg ułożono dużo ściętych drzew, w tym także osik, do których ten gatunek ma słabość. Obserwowałem wtedy pewnego samca burgundi, który lubił przesiadywać na tych pniach i wygrzewać się na słońcu. Gdy robiłem mu zdjęcia, okazało się, że urządził tam sobie swój rewir i zaciekle atakował inne owady, które przelatywały obok. Jednym z nich, był ślepak, który akurat się na mnie uwziął. Samiec burgudni kilka razy poderwał się do lotu, aby go przegonić i w końcu mu się udało, za co byłem mu naprawdę bardzo wdzięczny.

Dorosłe burgundie można znaleźć nie tylko na pniach drzew, ale też na kwiatach, gdzie zjadają pyłek oraz nektar. Szczególnie chętnie odwiedzają baldaszkowate i tak się składa, że w 2022 r. zaobserwowałem jednego osobnika na podagryczniku. Z tego co wyczytałem w sieci, odwiedza też jaskry, wierzby, śliwę, głóg, czeremchę, jeżyny i jarząb. O wiele częściej spotyka się samce niż samce, co może być związane z ich odmiennym trybem życia. Podczas, gdy samce mają swoje rewiry na pniach drzew (głównie topól oraz brzóz) i często przesiadują w widocznych miejscach, samice prowadzą dużo bardziej skryty tryb życia. Zwykle przesiadują blisko kwiatów różnych krzewów lub w pobliżu pni topól. Czasami oczywiście odwiedzają te ostatnie, by złożyć jaja i wtedy można przyłapać także na nich.

Larwy burgundi są saproksyliczne. Zazwyczaj rozwijają się pod korą powalonych albo ściętych pni topoli osiki w początkowym stadium rozkładu, gdy kora wciąż jeszcze mocno przylega do drewna i za bardzo nie wyschła. Konkretnie interesują je miejsca, w których wycieka sok, gdyż to właśnie w nim przechodzą swój rozwój. Z braku laku mogą też wybrać jakieś żywe drzewo, z którego wycieka sok. Trzeba przyznać, że ma naprawdę duże wymagania siedliskowe. Aby mogła przetrwać, potrzebuje obszaru porośniętego topolą osiką o powierzchni co najmniej 4,5 ha. Co więcej, musi mieć dostęp do dojrzałego drzewostanu, z udziałem mocno starych lub niedawno obumarłych drzew, najlepiej uszkodzonych przez inne owady lub grzyby. Dobrze też, jeśli taki las nie jest w dobrej kondycji, czyli drzewa są w nim często powalane przez wiatr lub inne czynniki powodujące rany lub śmierć drzew. Najbardziej odpowiadają jej lasy rosnące w miejscach wilgotnych i chłodnych, np. w wąwozach, jarach lub przy potokach.

Jej duże wymagania są najpewniej powodem, dla którego jest taka rzadka. Mimo to, mogą też mieć zaletę, ponieważ dzięki temu, burgundia może posłużyć jako bioindykator naturalności badanych przez naukowców obszarów i posłużyć jako parasol ochronny dla starszych drzew, które zdołały się jeszcze ostać w niektórych lasach.

Warto przeczytać:

Galeria:

Xylomyia maculata – zdumiewająca niespodzianka pod czterogwiazdkowym hotelem

Posted by skorpion21 on 31 października 2022
Kategorie: Makro. Tagi: , , , , . Dodaj komentarz

Jak myślicie: gdzie powinno się szukać rzadkich owadów? Wiele osób pomyśli pewnie, że w jakichś gęstych lasach, najlepiej z dala od ludzkiej cywilizacji. W dzisiejszych czasach jest jednak o to coraz trudniej. Lasy są wycinane na potęgę, łąki i pola zatruwane hektolitrami pestycydów, a miasta… w nich w sumie jest względnie spokojnie. Tak, wiem, jak to brzmi. W miastach jednak nie używa się tylu środków owadobójczych, jest mniej drapieżników, a jak się dobrze poszuka, to w jakimś parku czy na cmentarzu znajdzie się nawet kilka bardzo starych drzew. Takie warunki wystarczają niektórym rzadkim owadom, np. muchówkom. Jedną z nich jest Xylomyia maculata i o niej opowiem w tym artykule.

Systematyka i wygląd

Xylomyia maculata należy do niezbyt znanej rodziny pośniadkowatych (Xylomyidae), która liczy w Polsce zaledwie 3 gatunki! Na całym świecie wcale nie jest lepiej, ponieważ jeśli wierzyć anglojęzycznej Wikipedii, jest ich tylko 138 (stan na 2011 r.).

Muszę przyznać, że nigdzie nie udało mi się znaleźć dokładnych wymiarów tej muchówki. Tylko włoska(!) Wikipedia zająknęła się trochę w tym temacie, ponieważ wg. niej X. maculata osiąga od 5 do 20 mm. Nie do końca jednak wierzę, aby zdarzały się wśród niej osobniki, mogą mieć tylko 5 mm, ale kto wie. Na całe szczęście widziałem te muszki na własne oczy i chociaż nie mierzyłem ich z miarką w ręce, to tak na oko miały z 1,5-2 cm. Zdecydowanie nie są to więc jakieś małe muchówki i rzucają się w oczy.

Ich ciało jest bardzo smukłe i zwęża się ku tyłowi. Dość mocno wyróżnia się ich głowa, która jest mała, ale za to wyposażona w pokaźne oczy, a także czułki. Te ostatnie niby są krótkie, ale też nie aż tak bardzo, jak np. u zwykłej plujki. Powiedziałbym, że budzą skojarzenia z niektórymi przedstawicielkami zmrużkowatych (Striatomyidae).

Dość zagadkową kwestię stanowią jej skrzydła. Na zdjęciach tego gatunku, które oglądam w sieci są przeźroczyste, jednak u jednego z osobników, którego spotkałem, na lewym skrzydle znajduje się czarna plama. Na drugim skrzydle jej brakuje. Skąd się więc wzięła na tym lewym? Nie mam pojęcia. Na pewno również zwróciliście uwagę, że skrzydła osobników, które wam pokazuje, są pogięte. To jednak można wytłumaczyć tym, że dopiero niedawno przeobraziły się w dorosłe owady i skrzydła jeszcze im nie wyschły.

Na koniec wspomnę jeszcze kilka słów o jej ubarwieniu. Jest ono w całości czarno-żółte i dość dobrze upodabnia ją do osy lub jakiejś muchówki z rodziny bzygowatych lub zmrużkowatych. Warto zwrócić uwagę na jej biodra, które mają jednolicie czarną barwę. U podobnego gatunku Xylomyia czekanovskii są one żółte i właśnie na podstawie tej cechy można łatwo ją odróżnić. Póki co X. czekanovskii nie została jeszcze u nas odkryta, ale w przyszłości może się to zmienić, więc jak najbardziej warto wiedzieć, jak ją rozpoznać.

Gdzie ją można spotkać

X. maculata występuje w strefie lasów liściastych Europy. Nie ma jej ani na północy naszego kontynentu, ani na południu w rejonie śródziemnomorskim. Jeśli chodzi o nasz kraj, to można ją spotkać głównie w Puszczy Białowieskiej, ale stwierdzono ją również w kilku miejscach na południu Polski, m.in. na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie. Możecie więc się domyślać, jak bardzo byłem zaskoczony, gdy udało mi się ją znaleźć w samym sercu Olsztyna. Nie chodzi zresztą tylko o to, że do tej pory znaleziono ją u nas tylko w kilku miejscach i to daleko od Warmii. Muszka ta ma bowiem dość ścisłe wymagania co do zamieszkiwanego siedliska, a przynajmniej tak się przypuszcza.

Uważa się ją bowiem za relikt lasów pierwotnych. Jako miejsca jej występowania podaje się np. lasy liściaste i mieszane o charakterze naturalnym, zwłaszcza dąbrowy, grądy i buczyny. Co więcej, by mogła się prawidłowo rozwijać, musi mieć do dyspozycji dużą ilość obumierającego, próchniejącego drewna. Ja jednak nie znalazłem jej w żadnym starym lesie. Odkryłem ją w centrum Olsztyna, dosłownie 60 m. od kamienicy, w której mieszkam. Dwa osobniki siedziały sobie wśród traw, na małym trawniku tuż przy dużym, czterogwiazdkowym hotelu. Musicie przyznać, że to naprawdę nietypowe miejsce, jak dla takiego rzadkiego owada. Skąd się więc tam wzięły? Zaraz spróbuję odpowiedzieć na to pytanie. Najpierw jednak tak dla porządku napiszę, że X. maculata jest aktywna w czerwcu i lipcu. To by się zgadzało, ponieważ spotkałem ją w połowie czerwca.

Tryb życia

W sumie natrafiłem na dwa osobniki. Był to zupełny przypadek, ponieważ tego dnia było tak pochmurnie, wietrznie i chłodno, że w ogóle nie myślałem o owadach. Wybrałem się za to do pobliskiego sklepu i banku. W drodze do tego pierwszego, zauważyłem dość duże, żółto-czarne muchówki, siedzące na źdźbłach trawy tuż obok wspomnianego wcześniej hotelu. Przyznam, że początkowo nie miałem pojęcia, co to za muchówki i wziąłem je za jakieś bzygowate. Nie miałem wtedy przy sobie aparatu, ale przeczuwałem, że warto je sfotografować, dlatego gdy wróciłem ze sklepu, zabrałem ze sobą aparat i wróciłem w to miejsce, gdzie znajdowały się muchówki. Przyznam, że nie lubię fotografować owadów w miejscach publicznych, ale w tym przypadku zrobiłem wyjątek i jak najbardziej było warto.

Po powrocie do domu postanowiłem je oznaczyć i okazało się, że były to właśnie X. maculata. Trawa, na której siedziały, rosła wokół starego klonu, dlatego też podejrzewam, że przyszły na świat właśnie w nim, chociaż nie wykluczam też, że mogły się rozwijać w którejś z lip, które tuż obok tworzą naprawdę wspaniałą aleję. Ten stary klon jest jednak bardziej prawdopodobny. Dlaczego? Z tego, co wyczytałem, X. maculata są naprawdę mało ruchliwe i to by się zgadzała z tym, co sam zaobserwowałem. Spotkane przeze mnie muszki, w ogóle nie były płochliwe, ani też nie chciały latać. Początkowo myślałem, że to przez kiepską pogodę oraz fakt, że dopiero niedawno przeobraziły się w dorosłe owady, jednak wychodzi na to, że po prostu taka jest ich natura. Ta ich natura oznacza też, że najpewniej nie lubią się oddalać od miejsca, w którym przyszły na świat i trzymają się w jego bliskim sąsiedztwie, dlatego obstawiam, że miejscem ich rozwoju był właśnie ten stary klon.

No dobrze, a jak wygląda rozwój tychże larw? Jak podaje „Polska Czerwona Księga Zwierząt Bezkręgowce”, larwy żyją pod korą oraz w próchnie drzew liściastych. Stwierdzono je choćby w dębach, bukach, topolach, wiązach i jarzębinie. Klony jak widać nie zostały wymienione, tak samo jak lipy, ale to może oznaczać, że po prostu naukowcy jeszcze ich nie znaleźli w tych drzewach. Wracając jednak do życia larw, to szczególnie chętnie rozwijają się w dziuplach. Larwy są najprawdopodobniej saprofagiczne i żywią się martwą materia organiczną, zarówno pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego. W przeszłości uważano, że mogą być drapieżnikami. Tak naprawdę bowiem, życie tej muchówki owiane jest wieloma tajemnicami i wiele rzeczy na jej temat jeszcze nie odkryto. Wierzę jednak, że w przyszłości to się zmieni. Wierzę też, że to nie było moje ostatnie spotkanie z tą muchówką i że w kolejnych latach też będzie mi dane ją spotkać w tym w samym miejscu. Mam tylko nadzieję, że nikt nie wpadnie na pomysł ścięcia tego klonu.