kusakowate

Systematyka

Rodzina kusakowatych (Staphylinidae) jest najliczniejszą rodziną chrząszczy na świecie. Opisano do tej pory blisko 50 tyś gatunków, zaś w naszym kraju stwierdzono ich ponad 1300. Najciekawsze jest jednak to, że niemal wszystkie z nich uznały, że do pełni szczęścia wystarczą im jedynie silnie skrócone pokrywy. Dzięki temu, że skrzydła im nie zawadzają, są wstanie wcisnąć się dosłownie wszędzie, zarówno w ściółkę leśną, martwe drewno, jak i w hymenofory różnych grzybów. I właśnie dlatego udało im się osiągnąć tak wielki sukces.

No dobrze, skupmy się teraz na rodzaju Staphylinus, do którego należy nasz bohater. W Polsce żyją 3 gatunki, a najbardziej znanym z nich wszystkich jest niewątpliwie kusak cezarek (Staphylinus caesareus). Ten występuje jednak głównie na południu naszego kraju i trzeba przyznać, jest dość ciepłolubny. W naturze nie jest zbyt pospolity, za to bardzo często można go znaleźć w wszelkiej maści… atlasach i przewodnikach przyrody! Z tego też powodu, często bywa mylony z kusakiem czerwonopokrywym, który jest od niego zdecydowanie pospolitszy. Oprócz wymienionej dwójki, mamy także Staphylinus dimidiaticornis, który jest jeszcze rzadszy niż cezarek. Dodatkowo naszego kusaka można pomylić także gatunkami należącymi do zupełnie innych rodzajów, ale również posiadających czerwone pokrywy. Przykładem może być bardzo podobny Platydracus stercorarius.

Wygląd

Ten ciekawy gatunek jest całkiem spory i osiąga od 1,4 do 1,8 cm. Podobnie jak u innych kusaków, jego ciało jest silnie wydłużone i dość mocno spłaszczone. Dzięki kontrastowemu ubarwieniu rzuca się w oczy, choć jego ciało jest dużej mierze czarne. Pokrywy oraz nogi, są jednak wyraźnie czerwone, zaś na kilku segmentach odwłoka znajdują się żółte włoski, układające się w plamki. Żółte włoski są również umiejscowione na tarczce (to ten trójkącik między pokrywami) i na nią właśnie warto zwrócić uwagę. Dzięki niej, możemy bowiem odróżnić ten gatunek od innych z tego rodzaju, u których tarczka jest pozbawiona włosków i zupełnie czarna.

Gdzie go można spotkać?

Nasz kusak jest gatunkiem pospolitym na terenie całej Polski. Spotkać go można głównie w różnego rodzaju lasach, gdzie biega po ścieżkach i drogach, szybko przemykając z jednej strony na drugą. Standardowo kryje się w ściółce leśnej, gdzie trudniej go wypatrzeć. Dorosłe owady pojawiają się głównie w maju i w czerwcu, ale pojedyncze osobniki znajdywałem znacznie później, bo nawet w sierpniu.

Tryb życia

Kusaki prowadzą z reguły dość skryty tryb życia i nie są skore do tego, by dzielić się jego kulisami. S. erythropterus nie jest tutaj wyjątkiem. Choć znaleźć go na leśnej drodze nie jest trudno, to już zaobserwowanie jego życia wymaga dużo większego szczęścia. Przeważnie jest w niemal ciągłym ruchu i rzadko kiedy się zatrzymuje. Jeśli już mu się zdarzy, to przeważnie na krótką chwilę, po czym znów rusza do biegu. Czasami może się zdarzyć, że przyłapiemy go w czasie posiłku.

Kusak czerwonopokrywy jest drapieżnikiem, który poluje na inne owady, ślimaki oraz dżdżownice. Chętnie również korzysta z okazji i pożera martwe już owady, a nawet odchody większych zwierząt (sam obserwowałem go przy tym ostatnim i to w towarzystwie wielu żuków). Co jakiś czas widuje go zmagającego się z martwymi chrząszczami lub całkiem żywotnymi stworzeniami, np. tą dziką pszczołą, którą upolował osobnik, na jednym ze zdjęć w artykule. Dzięki silnym żuwaczkom jest wstanie sobie poradzić w każdym przypadku. Dodatkowo, jest wówczas tak pochłonięty posiłkiem, że niemal w ogóle się nie płoszy. Osobnik, którego kiedyś obserwowałem przy pożeraniu martwej ogrodnicy niszczylistki (tajemnicą pozostaje czy sam ją upolował, czy znalazł już martwą), co jakiś czas oddalał się, gdy robiłem mu zdjęcia, ale za każdym razem wracał do posiłku i zajadał się nim dalej.

Drapieżne są również larwy kusaków. Te mają podłużne ciała, dobrze wykształcone odnóża oraz parę przysadek odwłokowych (na pierwszy rzut oka można ją pomylić z larwami niektórych biegaczowatych). Przeważnie kryją się pośród ściółki leśnej, mchu i kamieni, dlatego w tym stadium rozwoju widuje się je niezbyt często.

Galeria:

Wrzesień to rychła oznaka zbliżającej się jesieni (tej kalendarzowej, bo meteorologiczna trwa w najlepsze). Owadów jest już znacznie mnie niż choćby miesiąc temu (o czym zresztą miałem okazję się teraz przekonać). Na szczęście, coś tam zawsze się jeszcze znajdzie. Przykładowo chrząszcze padlinożerne. Na piaszczystej drodze, znalazłem martwą ryjówkę. Wiem, niezbyt ciekawe miejsce poszukiwań owadów, zwłaszcza, że jeśli człowiek nie przywykł do tego… specyficznego zapachu i jest zmuszony co chwila zatykać nos. Z doświadczenia wiem jednak, że takie miejsca przyciągają całkiem sporo ciekawych owadów. Wokół kręciły się więc chrząszcze grabarze (Necrophorus spp.), gnilikowaty (Histeridae), pościerwki (Thanatophilus spp.) oraz błonkówka z rodziny grzebaczowatych.

Zrobiłem im trochę zdjęć, jednak na tym nie poprzestałem. Złapałem za jakiś patyczek i przewróciłem ciało ryjówki na drugą stronę. Okazało się, że tuż pod nią siedzi nieduży chrząszcz z rodziny kusakowatych (Staphylinidae). Znam te chrząszcze dość dobrze, co rusz zdarza mi się natykać na ich przedstawicieli. Z reguły jednak kończy się na tym, że szybko przede mną czmychają. Ten jednak siedział bardzo spokojnie. Skorzystałem więc z okazji i zrobiłem mu trochę zdjęć. Nadal jednak pozostawało pytanie: jaki to dokładnie gatunek?

Systematyka

Wśród entomologów, kusakowate słyną z tego, że są najliczniejszą rodziną chrząszczy na świecie (odkryto ich ponad 46 tyś), a także w naszym kraju (U nas żyje ich 1326 gatunków). Praktycznie nie ma dnia, by gdzieś na naszej planecie, nie dochodziło do odkrywania nowych gatunków, z tej właśnie rodziny. Z tymi ostatnimi jest często taki problem, że kiedy są bardzo liczne, to również trudno jest się połapać w ich oznaczaniu. Nie tylko ze względu na tą liczebność, lecz chociażby przez ich małe rozmiary i to, że są do siebie wręcz bliźniaczo podobne. Większość kusakowatych mogą prawidłowo oznaczać wyłącznie wyspecjalizowani w nich entomolodzy.

Jeśli chodzi o rodzaj Ontholestes, to z nimi także nie ma lekko, jednak różnice między nimi, widać na szczęście bez pomocy binokularu (mikroskopu stereoskopowego). Mimo to, również im trzeba poświęcić trochę czasu i wiedzieć, na co zwracać uwagę.

W naszym kraju żyje trzech przedstawicieli tego rodzaju: O. haroldi, O tessellatus i nasz O murinus. Pierwszy to swego rodzaju entomologiczny rarytas, ostatnio widziany u nas przeszło 50 lat temu, na Nizinie Mazowieckiej. Nie ma więc co się nim zajmować. Pozostałą dwójkę, można od siebie odróżnić po oczach oraz barwie nóg. U O. tesselatus, oczy są małe, a od skroni dzieli je spora odległość. Inaczej niż u naszego O. murinus, u którego oczy są duże, a przestrzeń między nimi, a skroniami, jest bardzo niewielka. No i nogi, które u O. tesselatus są żółtawe, a u O. murinus niemal zupełnie czarne. Na temat O. tesselatus pozwolę sobie więcej napisać pod koniec artykułu.

Wygląd

O. murinus to średniej wielkości kusak, który osiąga około 14 mm. Tak jak u innych kusakowatych, także i u niego, pokrywy skrzydłowe uległy zdecydowanemu skróceniu. Skrzydła drugiej pary są jednak dobrze wykształcone, dlatego bez problemu może latać. Pod względem ubarwienia, szaroń jest marmurkowy, szaro-brązowy. Od spodu pokrywają go zaś bardzo liczne włoski.

Gdzie go można spotkać?

Nasz bohater jest gatunkiem dość pospolitym w całym kraju. Najczęściej można go spotkać w pobliżu i bezpośrednio na padlinie, odchodach zwierząt (chętnie na tzw. krowich plackach), oraz kompoście. Widuje się go niemal przez cały rok, od wiosny aż do końca jesieni.

Tryb życia

Tutaj będzie króciutko, bo i też nie ma zbyt wielu informacji na temat jego życia. Imago spotyka się głównie na padlinie, gdzie żywią się larwami innych owadów, głównie much. Oprócz nich, zjadają także samą padlinę, chętnie również przylatują do drzew, z których wycieka sok, by móc go zlizywać.

**Szaroń pospolity (Ontholestes tesselatus)**

Od naszego bohatera, szaroń pospolity różni się nie tylko wspomnianymi przeze mnie cechami, lecz także wymiarami. Jest większy i dorasta do prawie 2 cm. Podobnie jak kuzyn, świetnie lata, co w jego przypadku miałem okazję zaobserwować na własne oczy. Podobnie jak kuzyna, także jego można spotkać na padlinie, odchodach, czy w kompoście, gdzie poluje na inne owady. Występuje powszechnie w całym kraju, jednak nie jest wcale często spotykanym gatunkiem, głównie ze względu na miejsca, które zamieszkuje.