drzewa iglaste

Systematyka i wygląd

Na początek zacznę może od jego nazwy, a właściwie nazw, bo o ile ta łacińska jest tylko jedna, to tych polskich jest już kilka. Jedną z nich jest oczywiście bogatek dziewięcioplamkowy, ale znany jest także jako bogatek jedenastoplamy oraz plamkowany. Ta ostatnia jest najłatwiejsza do przyswojenia, ale chyba też najrzadziej używana, bo przyznam, że w niewielu źródłach pisanych się z nią zetknąłem. No dobrze, przejdźmy teraz do omówienia rodzaju.

W Polsce mamy 5 gatunków należących do rodzaju Buprestis. Większość z nich ma zupełnie inne ubarwienie, niż nasz bohater, więc raczej nie da się ich ze sobą pomylić. Wyjątkiem jest bogatek ośmioplamkowy (Buprestis octoguttata), który jest zazwyczaj wyraźnie mniejszy, a do tego jego plamki mają elegancki, okrągły kształt.

Z bogatkiem dziewięcioplamkowym jest inaczej. Na jego pokrywach jest zwykle osiem, żółtych plamek, ale ich liczba może być większa lub mniejsza. Wszystko przez to, że plamki często są rozdzielone na dwie części lub połączone ze sobą. W rezultacie faktycznie może nam się trafić osobnik, który będzie miał te 9 czy 11 plamek, o których jest mowa w polskich nazwach, ale równie dobrze, może być też bogatek mający 6 plamek lub nawet jeszcze mniej! Plamki u tego gatunku mają jednak to do siebie, że są zwykle trójkątne lub mają inne, nieregularne kształty, czym wyraźnie się różni od B. octoguttata.

Kolejna różnica, to wielkość. Bogatek dwięcioplamkowy może osiągać od 1,2 do 2,2 cm, czyli jest całkiem sporym chrząszczem. Jego krewniak natomiast dorasta zwykle tylko do 1,5 cm. Jeśli chodzi o inne cechy wyglądu tego gatunku, to są one bardzo podobne do tych u innych przedstawicieli bogatkowatych. Jego owalne ciało jest w dużej mierze matowo-czarne. Boki jego przedplecza są żółto obwiedzione, a i na przodzie jego głowy też można dostrzec żółte akcenty.

Gdzie go można spotkać?

Generalnie można go spotkać niemal w całej Polsce, jednak najwięcej stanowisk znaleziono na północy i w środkowej części kraju. Dodatkowo jest raczej dość rzadkim gatunkiem, chociaż lokalnie potrafi być całkiem liczny. Spotkać go można głównie w borach iglastych z piaszczystą glebą oraz na zrębach. Szczególnie chętnie przesiaduje na ściętych i powalonych pniach drzew iglastych. Preferuje miejsca mocno nasłonecznione. Dorosłe osobniki pojawiają się już w maju i są spotykane aż do września. Bogatki, które widzicie na moich zdjęciach, spotkałem w lipcu.

Tryb życia

Jak na bogatka przystało, jest wyjątkowo ciepłolubnym chrząszczem, dlatego najłatwiej można go spotkać w czasie gorącej, słonecznej aury. Jest bardzo ruchliwy i sporą część swojego życia spędzana na bieganiu po pniach oraz pniakach drzew iglastych, co dość mocno utrudnia jego fotografowanie. Jakby tego było mało, jest także całkiem dobrym lotnikiem i gdy poczuje się zagrożony, może nagle rozwinąć skrzydła i odlecieć. Zazwyczaj prędko jednak wraca w to samo miejsce. Na jednym stosie ściętego drewna może przebywać kilka lub nawet kilkanaście osobników, co udało mi się zaobserwować na własne oczy. Jeśli więc jeden osobnik odfrunie sprzed obiektywu, zawsze jest szansa, że uda się sfotografować następnego.

Początkowo bogatki spędzają czas na pożywianiu się igłami sosen i innych drzew iglastych, ale później skupiają się głównie na odbyciu godów. Właśnie dlatego zbierają się na starych, ale nie spróchniałych pniach oraz gałęziach drzew iglastych. Najczęściej wybierają sosnę, ale w rzadkich przypadkach mogą się też zdecydować na jakiś świerk lub modrzew. Po zakończeniu kopulacji, samica przystępuj do złożenia jaj, co wygląda w ten sposób, że po prostu chodzi po pniu i jeśli znajdzie odpowiednie miejsce w korze, wsuwa tam swoje pokładełko i umieszcza jaja. Larwy, które się z nich wylęgną żerują w korze lub tuż pod nią, a przed przepoczwarczeniem wgryzają się płytko w drewno. Ich rozwój trwa zwykle dwa lata.

Bogatkowate (Buprestidae) to niezwykła rodzina chrząszczy, do której należy wiele naprawdę pięknie ubarwionych gatunków. Niestety większość z nich występuje w rejonach tropikalnych, czyli np. w Ameryce Południowej albo w Azji. W Polsce mamy ok. 90 gatunków i większość z nich ma niepozorne, brunatne lub zielonkawe ubarwienie, które ułatwia im schowanie się przed drapieżnikami. Dowodzi tego miedziak sosnowiec, który wygląda zupełnie jak kawałek sosnowej kory i gdy usiądzie na jakimś pniaku, można go łatwo przeoczyć. Być może właśnie dlatego przez wiele lat nie udawało mi się go spotkać. Na szczęście w 2021 r. to się zmieniło i wreszcie mogę wam go pokazać.

Systematyka i wygląd

Wiemy już do jakiej rodziny należy, więc nie będę się jakoś mocno rozpisywał na temat jego klasyfikacji. Dodam jedynie, że miedziak sosnowiec jest jedynym przedstawicielem rodzaju Chalcophora w Polsce, co jest sporym ułatwieniem, ponieważ nie ma u nas żadnego bliskiego kuzyna, z którym można go pomylić.

Jak wspomniałem w tytule, miedziak sosnowiec jest największym bogatkiem w Polsce i nawet zaryzykuję stwierdzenie, że jest jednym z większych chrząszczy w ogóle, które można spotkać w naszych lasach. Długość jego ciała waha się bowiem w graniach 2,9-3,9 cm. Niewiele naszych chrząszczy osiąga podobne rozmiary. Z tych pospolitszych można wymienić chociażby dyląża garbarza (Prionus coriarius), biegacza skórzastego (Carabus coriaceus) i chrabąszcza majowego (Melolontha melolontha). Wszystkie one pojawiły się już u mnie na blogu, więc oczywiście zapraszam do poczytania na ich temat.

Ciało miedziaka jest szerokie, ale zwężające się ku tyłowi. W całości jest czarne, choć z wyraźnym miedzianym połyskiem, któremu zawdzięcza swoją nazwę. Dodatkowo, wzdłuż jego ciała ciągną się wyraźne bruzdy, które są pokryte szarymi łuseczkami. Na jego pokrywach można również dostrzec cztery, jasne plamy. Z takim ubarwieniem oczywiście daleko mu do tytułu najpiękniejszego chrząszcza w Polsce, ale jeśli tylko przyjrzymy mu się dłużej, to z pewnością dostrzeżemy w nim ukryte piękno.

Gdzie go można spotkać?

W niektórych moich książkach, a także w bazie biomap, miedziak sosnowiec jest opisywany jako gatunek dość rzadki, choć występujący na terenach nizinnych w całej Polsce. Osobiście uważam, że wcale nie jest aż taki rzadki, a jeśli tylko natrafimy na odpowiadające mu siedlisko, to można w nim spotkać naprawdę sporo osobników. Miedziak po prostu dobrze się maskuje i właśnie z tego względu, nie zawsze jest łatwo wykryć jego obecność.

Miedziak jest typowo leśnym chrząszczem, który pojawia się w borach sosnowych (zwłaszcza w tych rosnących na piaszczystej glebie), głównie na zrębach i w prześwietlonych drzewostanach. Jest gatunkiem ciepłolubnym, dlatego preferuje miejsca mocno nasłonecznione. Dorosłe osobniki pojawiają się w maju i można je obserwować do pierwszych dni sierpnia.

Tryb życia

Miedziaki, które widzicie na zdjęciach, znalazłem zupełnym przypadkiem, gdy rozglądałem się za owadami na ściętych, sosnowych pniakach, leżących nieopodal dużej polany. Tak, celowo użyłem liczby mnogiej, ponieważ udało mi się wypatrzeć kilka osobników i muszę przyznać, że naprawdę mi się poszczęściło. Nie tylko dlatego, że w ogóle je znalazłem, ale także dlatego, że były znacznie spokojniejsze, niż jest to opisywane w książkach czy na stronach internetowych. Np. w bazie biomap opisuje się je jako bardzo ruchliwe, zwłaszcza w ciepłe, słoneczne dni, jednak gdy robi się chłodno i pochmurnie, stają się tak niemrawe, że podobno można je łatwo chwytać w rękę.

Na początku lipca, gdy spotkałem osobniki widoczne na zdjęciach, było słonecznie i ciepło, ale nie było też aż tak gorąco, jak potrafi być o tej porze roku. Podejrzewam, że to właśnie dlatego wolały siedzieć na pniach, zamiast po nich biegać. Nie były też zbytnio skore do latania, choć w sytuacji zagrożenia potrafią wzbić się w powietrze i zatoczyć koło, by po kilku chwilach wrócić w to samo miejsce. Pod tym względem są więc trochę podobne do trzyszczy. Żałuję, że nie udało mi się spotkać jakiejś kopulującej parki, ale nie można mieć wszystkiego. Kto wie, może w następnych latach uda mi się je sfotografować w takiej sytuacji.

Larwy miedziaków rozwijają się w martwym drewnie sosen, zwłaszcza w pieńkach, gdzie przez kilka lat drążą płaskie, szerokie chodniki i odżywiają się drewnem. Nierzadko wgryzają się głęboko w grubsze korzenie, poniżej poziomu ziemi. Larwy są wstanie rozkładać celulozę dzięki specjalnym enzymom, które znajdują się w ich przewodach pokarmowych. Przepoczwarczenie następuje w komorze poczwarkowej, która znajduje się tuż pod korą. Dorosłe osobniki żyją tylko kilka tygodni i giną zwykle tuż po odbyciu godów. Miedziak odgrywa pozytywną rolę w lasach gospodarczych, ponieważ przyśpiesza rozkład twardzieli pniaków. W żadnym razie nie powinien być więc traktowany jako szkodnik.