brzoza

Oto motyl nocny, na którego polowałem już od kilku lat. Trochę długo, ale choć szukałem go o właściwej porze, w miejscach, gdzie teoretycznie powinien być obecny, jakoś nie miałem do niego szczęścia. Na szczęście ostatnio udało mi się przełamać złą passę. Wędrując po lasach w okolicach Wielkiej Dąbrówki, natrafiłem na przyjemną dla oka brzozową aleję, a na cieniutkiej gałązce jednej z brzóz, wypatrzyłem samiczkę, która jak się okazało, kopulowała właśnie z samcem. Skorzystałem więc z okazji i zrobiłem im trochę zdjęć, po czym ruszyłem dalej w nadziei, że spotkam więcej osobników. Niestety nadzieja okazała się być płonna, dlatego po kilku godzinach wróciłem do spotkanej na początku parki. Jak się okazało, ta właśnie kończyła kopulować. W trakcie fotografowania, samczyk odłączył się od samiczki i poleciał w siną dal… na całe szczęście, nie aż ta daleko, bym nie mógł zaobserwować, gdzie postanowił przycupnąć.

Szybko więc ruszyłem za nim, tym bardziej, że samica wcale nie wyglądała na taką, co by miała się gdzieś wybierać, więc uznałem, że może poczekać. Samiec usiadł na jednej ze licznych, porozrzucanych wokół, ściętych gałęzi i znieruchomiał. Pech jednak chciał, że zrobił to w dość niefortunnym miejscu, bo tuż nad kopcem leśnych mrówek, dlatego dla dobra swojego i przy okazji jego też, ułamałem tę gałązkę, na której przysiadł i przeniosłem w bardziej spokojne miejsce, gdzie zrobiłem mu kolejne zdjęcia. W przeciwieństwie do samicy, samce mają to do siebie, że nie potrafią usiedzieć zbyt długo w jednym miejscu, dlatego chwilę po zakończonej sesji rozwinął skrzydła i poleciał, być może na poszukiwanie kolejnej samiczki do zapłodnienia. Sam natomiast wróciłem do samicy, by zrobić jej kilka ostatnich, tym razem już solowych ujęć.

Systematyka

Ech, za tymi zmieniającymi się nazwami naprawdę trudno nadążyć. Jeszcze jakiś czas temu, znałem tego motyla pod nazwą nasierszyca brzozówka, a już się okazało, że obecne trendy wskazują jednak, że trzeba się przestawić na nasierszycę różnobarwną. W sumie zmiana wcale nie taka najgorsza, wszak ciągnie ją nie tylko do brzóz (choć nie da się ukryć, że to właśnie one są jej ulubionymi drzewami), a ubarwienie potrafi być u niej bardzo różne, w zależności z przedstawicielem jakiej płci mamy do czynienia. Zamiast jednak narzekać, jak ciężko jest mi się przestawić z jednej nazwy na inną, wspomnę o czymś znacznie ważniejszym.

Nasierszyca jest wyjątkowym motylem i to nawet dosłownie. W naszym kraju jest jedynym przedstawicielem rodziny nasierszycowatych (Endromidae)… tak mogliście o niej nie słyszeć i nie dziwię wam się. To bardzo skromna rodzina motyli, której nasza bohaterka, była kiedyś jedyną przedstawicielką! Jakiś czas temu to się jednak zmieniło, ponieważ naukowcy doliczyli do nich parę gatunków z rodziny prządkowatych (Bombycidae), dzięki czemu obecnie nasierszycowate liczą z jakieś 30 gatunków.

Wygląd

Samica nasierszycy to naprawdę wielka ćma, której rozpiętość skrzydeł może wynosić od 7 do nawet 8,5 cm! Samce są rzecz jasna znacznie mniejsze, ale i tak ich skrzydła mogą mieć rozpiętość do 6,2 cm

Różnice między nimi przejawiają się nie tylko w wielkości, ale również w wyglądzie. Tradycyjnie, jak to często u wielu nocnych motyli bywa, czułki samców są pierzaste, natomiast u samic dużo bardziej grzebieniaste. Przednie skrzydła samicy są biało-brunatne, przy czym tej bieli może być na nich naprawdę całkiem sporo. W przypadku samców, skrzydła są w dużej mierze brunatne i choć na nich również pojawiają się białe akcenty, to jednak w dużo mniejszym stopniu, niż ma to miejsce u samic. Cechą wspólną dla samicy i samca, są trzy, białe, trójkątne plamki, występujące przy wierzchołkach pierwszej pary skrzydeł.

Gdzie ją można spotkać?

Występuje w całym kraju i generalnie jest uznawana za dość pospolitą, choć z własnego doświadczenia wiem, że wcale nie tak łatwo ją znaleźć. Przede wszystkim, trzeba zacząć od znalezienia odpowiedniego środowiska. Nasierszyca preferuje widne lasy liściaste i mieszane, w których można znaleźć większe ilości brzóz. Warto również pamiętać, że bardzo ważny jest czas poszukiwań. Nasierszyce pojawiają się bardzo wcześnie, bo już pod koniec marca, a obserwować je można gdzieś tak do połowy maja, przy czym najłatwiej o nie w kwietniu.

Tryb życia

Jak na motyla nocnego przystało, nasierszyca jest aktywna w nocy, co jednak wcale nie przeszkadza samcom fruwać również w ciągu dnia. To właśnie wtedy, często w blasku słońca, przemierzają brzozowe alejki w poszukiwaniu samic. Nie tracą wówczas czasu na zdobywanie pokarmu, ponieważ zarówno one, jak również samice, mają uwstecznione narządy gębowe, a to oznacza, że nie są wstanie pobierać żadnego pokarmu. Z tego też względu są zmuszone korzystać z odłożonych w ich ciałach zapasów, które zgromadziły będąc jeszcze gąsienicami i najwyraźniej w zupełności im to wystarcza. Wracając jednak do samców i ich poszukiwań, to gdy któryś z nich wyniucha samicę (a potrafią wykryć feromony samic z odległości do 2 km), wówczas przystępuje do kopulacji.

W przeciwieństwie do samców, samice są za dnia bardzo niemrawe, a swą aktywność ograniczają głównie do przesiadywania na pniach i gałęziach drzew, przy czym wolą siedzieć blisko ziemi, maksymalnie 2 metry nad nią. Prawdziwie aktywne, stają się dopiero wieczorem oraz nocą, kiedy przystępują do składania jaj. Te ostatnie umieszczają na gałązkach brzóz, ale czasami również na innych drzewach liściastych, takich jak olchy, lipy, leszczyny czy graby. Na koniec dodam jeszcze, że zarówno samce jak i samice mogą przylatywać do sztucznego światła.

W maju, ze złożonych jajeczek, na świat przychodzą gąsienice. Te charakteryzują się zielonym ubarwieniem z dodatkiem białych, ukośnych pasków. Co jednak szczególnie rzuca się w oczy, to przednia część ciała, która jest znacznie węższa, niż cała reszta. Początkowo, gąsienice żyją w grupach, jednak po trzeciej wylince rozdzielają się i tym samym usamodzielniają. Ciekawym zachowaniem gąsienic z tego gatunku jest unoszenie przedniej części do góry w sytuacji zagrożenia, ale także w czasie zwykłego odpoczynku. Gąsienice możemy obserwować gdzieś tak do końca lipca, później zaś następuje ich przepoczwarczenie i w tym stadium zimują.

Systematyka i wygląd

Nasza bohaterka zalicza się do rodziny wycinkowatych (Drepanidae), konkretnie do podrodziny Thyatirinae, która co ciekawe, stanowiła kiedyś odrębną rodzinę. W naszym kraju, przestrożnica jest jedyną przedstawicielką swego rodzaju.

Rozpiętość skrzydeł przestrożnicy sięga maksymalnie 4,4 cm. Po całości jest ona popielatoszara, przy czym trafiają się również znacznie ciemniejsze osobniki. Na przednich skrzydłach mamy mniej lub bardziej widoczne, ciemne, pofalowane, poziome linie wyraźnie rozgraniczające pole środkowe. Po bokach skrzydeł znajduje się również po jednej, okrągłej plamce, jaśniejszej niż tło dookoła.

Dość charakterystyczne są jej pomarańczowe czułki, którym zresztą zawdzięcza drugi człon swojej nazwy. W czasie spoczynku często są jednak schowane wśród gęstego owłosienia tułowia oraz pod skrzydłami. Uwagę zwraca również garbaty tułów, z dwiema kępkami włosków, o których wspomniałem na początku.

Z wyglądu przestrożnica nie jest może jakoś porywająco charakterystyczna, jednak analizując wzór na jej skrzydłach możemy ją w miarę łatwo oznaczyć, tym bardziej, że w porze jej występowania, nie ma zbyt wiele gatunków, z którymi można by ją pomylić.

Gdzie ją można spotkać?

Ano właśnie, motyle z tego gatunku mogą się pojawiać już na początku marca i obserwuje się je do końca kwietnia. Na jej zaobserwowanie są więc tylko dwa miesiące, a do tego jest to okres, w którym raczej nie zwraca się zbytniej uwagi na ćmy, ponieważ wzrok człowieka koncentruje się bardziej na fruwających wokół cytrynkach czy rusałkach, przez co przestrożnica może umykać naszej uwadze.

Generalnie ten gatunek jest pospolity i szeroko rozprzestrzeniony w całym kraju. Znaleźć ją można przede wszystkim w lasach liściastych i mieszanych, zwłaszcza tych z dużym udziałem brzozy. Czasem można ją też spotkać w parkach.

Tryb życia

Generalnie przestrożnica jest aktywna głównie nocą i choć często przylatuje do palącego się światła, najłatwiej jest jej poszukać w ciągu dnia, gdy przesiaduje spokojnie na pniach drzew, nie tylko brzóz (choć warto wytężyć wzrok, ponieważ całkiem nieźle się maskuje). Czasami zdarza się jej jednak uaktywnić w ciągu dnia, zwłaszcza samcom, gdy tylko staną się trochę bardziej głodne. Skoro już jesteśmy przy odżywianiu, to z całą pewnością ciągnie ją do słodkich, fermentujących rzeczy. Polski klucz do oznaczania podaje, że można ją przywabić za pomocą przynęty owocowej, chociaż trudno ją posądzić o jakieś szczególnie wielkie uwielbienie do owoców, zwłaszcza że wiosną nie ma zbyt wielu okazji do ich skosztowania. Nigdzie też nie znalazłem informacji by gustowała w nektarze kwiatów, których wybór o tej porze roku też jest mocno ograniczony. Z całą pewnością lubi natomiast sok wyciekający z pni drzew i tak się szczęśliwie złożyło, że miałem okazję przyłapać jednego osobnika w czasie jego spijania. Z tego co zaobserwowałem, przestrożnica zachowuje się wówczas bardzo spokojnie, jest tak pochłonięta pożywianiem się, że nie przeszkadzają jej ani muchy, które lubią się tłoczyć w takich miejscach i które dosłownie potrafią wejść takiej ćmie na głowę, ani również obecność kogoś, kto postanowił zrobić jej zdjęcie.

Gąsienice przestrożnicy, są natomiast wielkimi fankami brzozowych liści, przy czym preferują żerowanie na młodych drzewkach, a dużo rzadziej decydują się na niższe gałęzie starszych drzew. Uaktywniają się od maja do końca lipca. Z ubarwienia są zazwyczaj szarawe lub zielonkawe, z białymi, a czasem i do kompletu również z czarnymi plamkami na całym ciele, zaś ich główki są pomarańczowo-brunatne. Trochę żałuje, że nie mam aktualnie żadnego zdjęcia gąsienicy, a szkoda, bo muszę przyznać, że są bardzo przyjemne dla oka. Z drugiej strony ich znalezienie nie jest też wcale takie proste, ponieważ w ciągu dnia, gąsienice chowają się w zwiniętych liściach. Przepoczwarczenie odbywa się pośród opadłych, uschniętych liści oraz mchu i w takiej też postaci zimują.