biegacz gajowy

Systematyka i wygląd

Nasz bohater należy do rodziny biegaczowatych (Carabidae), a konkretnie do rodzaju Carabus, który liczy w naszym kraju ok. 30 gatunków. Na pierwszy rzut oka można go pomylić z kilkoma innymi gatunkami, np. z biegaczem ogrodowym (Carabus hortensis) czy biegaczem górskim (Carabus arvensis), jednak można go odróżnić, jeśli porównamy urzeźbienie ich pokryw oraz kształt przedplecza.

Do rodzaju Carabus należą zwykle dość duże chrząszcze i nie inaczej jest w przypadku biegacza gajowego. Długość jego ciała waha się w okolicach 2,2-2,6 cm. Oczywiście jest sporo większych przedstawicieli tego rodzaju, co nie zmienia faktu, że i tak jest całkiem duży. Jego ubarwienie jest dość zmienne. Zwykle jest dość ciemny, jednak często można na nim dostrzec intensywny, kolorowy połysk na przedpleczu i pokrywach, zwłaszcza na ich brzegach. Połysk ten jest zwykle miedzianobrązowy lub miedzianofioletowy, ale zdarzają się też takie, u których jest zielony lub niebieski (sam najczęściej spotykam osobniki właśnie o niebieskich brzegach).

Gdzie go można spotkać?

Jak już wspomniałem na wstępie, jest pospolity w całym kraju. Spotkać go można w różnego rodzaju lasach, a także na polach, w parkach czy w ogrodach. Zdarza się nawet w miastach, gdzie biega po trawnikach. Pamiętam, że wiele lat temu, gdy chodziłem do liceum, natrafiłem na niego w środku dnia na obrzeżach boiska szkolnego. Dorosłe osobniki można spotkać przez większą część roku, zwłaszcza wiosną i jesienią.

Tryb życia

W ciągu dnia dorosłe biegacze ukrywają się wśród opadłych liści i pod leżącymi na ziemi pniami drzew, dlatego rzadko się je wtedy widuje. Tylko sporadycznie zdarza się, że je opuszczają, np. gdy coś je z nich wypłoszy. Czasami pojawiają się w czasie pochmurnej i deszczowej pory, ale podobnie bywa także z innymi biegaczami. Z tego co zauważyłem, mogą się też pojawiać za dnia w lasach, gdzie panuje duże zacienienie. Nawet wtedy spotykam je jednak głównie pojedynczo. Najbardziej aktywne stają się nocą i wtedy też ruszają na polowanie.

Biegacz gajowy żywi się rozmaitymi bezkręgowcami, takimi jak larwy owadów, nagie ślimaki czy dżdżownice. Szczególnie chętnie zjada te ostatnie i zostało to nawet potwierdzone w badaniach naukowych (możecie je znaleźć tutaj). Co więcej, okazało się, że dżdżownice są dla nich dużo bardziej pożywne niż ślimaki i być może właśnie dlatego wolą polować właśnie na nie. Prócz tego mogą też zjadać padlinę, co jest typowe dla wiele gatunków biegaczy.

Ze względu na swoje zwyczaje żywieniowe, biegacz gajowy jest niezwykle ceniony w rolnictwie i leśnictwie, ponieważ często zjada bezkręgowce uznawane za szkodliwe. Najpewniej właśnie dlatego został sprowadzony do Ameryki Północnej, gdzie zdołał się szybko rozprzestrzenić i obecnie zamieszkują znaczną część tego kontynentu. U nas w Polsce przez długi czas znajdował się na liście gatunków ściśle chronionych, razem z innymi przedstawicielami rodzaju Carabus, prawdopodobnie ze względu na ich pożyteczność. Parę lat temu został jednak zdjęty z tej listy i obecnie nie jest w żaden sposób chroniony.

Okres godowy tego chrząszcza ma miejsce wiosną. Po skończonej kopulacji, samica składa ok. 30 jaj. Umieszcza je w małej jamce w ziemi, którą formuje końcówką swojego odwłoka. Z jaj wylęgają się czarne larwy, które tak samo jak dorosłe, są drapieżnikami i polują na różne bezkręgowce. Po ok. 50 dniach, larwy znajdują się w trzecim stadium rozwoju. Przepoczwarczenie następuje wczesną jesienią. Dorosłe biegacze są dość długowieczne i mogą przeżyć nawet 3 lata. Zimują dorosłe osobniki, które ukrywają się wtedy pod powalonymi pniami i odstającą korą. Czasami hibernują także latem, w czasie gorących i suchych okresów, dlatego są wtedy rzadziej spotykane.

Na przełomie lata i jesieni możemy spotkać bardzo wiele, ciekawych owadów. Nie wszystkie jednak pokazują nam się tak samo chętnie. Część z nich spędza dzień w ukryciu i cierpliwie czeka, aż zapadnie zmrok. Wówczas opuszczają swoje kryjówki i wyruszają na żer. Możecie być pewni, nie mają wówczas ani krzty łagodności w stosunku do innych, drobnych stworzeń. Jednym z tych groźnych drapieżców jest właśnie biegacz ogrodowy.

Systematyka i wygląd

Nasz bohater należy do rodzaju Carabus, liczącego sobie w naszym kraju około 30 gatunków. Biegacz ogrodowy jest jednym z wielu, na pierwszy rzut oka, bardzo podobnych do siebie gatunków, ale bliższe przyjrzenie się mu, zdecydowanie wyklucza pomyłkę z jego kuzynami.

Biegacz, o którym mowa, jest zdecydowanie dużym gatunkiem, dorastającym nawet do 3 cm. Jego ciało jest wyraźnie wydłużone i cechująca się bardzo mocną budową. Szczególnie jego nogi są wyjątkowo silne i dzięki temu przystosowane do sprawnego biegania. Może biegacze z rodzaju Carabus nie są tak szybkie jak trzyszcze (Cicindela spp.), ale za to są wytrwałymi długodystansowcami, które niczym opancerzone wozy, sprawnie się przedzierają przez ściółkę. Rzeczą godną uwagi w przypadku biegacza ogrodowego są jego pokrywy. Na nich bowiem znajduje się kilka rządków (przeważnie po trzy na każdej pokrywie, choć nie zawsze równo ułożone) kropkowanych wgłębień, dzięki którym możemy łatwo rozpoznać ten gatunek. Pod względem ubarwienia jest ciemnoszary, zaś wokół pokryw biegnie coś jakby obwódka, o miedziano-różowej barwie. Miedzianą barwą połyskują również wspomniane wgłębienia.

Gdzie go można spotkać?

Wbrew swojej nazwie, biegacz ogrodowy jest związany przede wszystkim z lasami i to właśnie w nich można go najczęściej spotkać. Preferuje te wilgotne, zarówno mieszane jak i liściaste. W ogrodach czy parkach zdarza mu się od czasu do czasu bywać (zwłaszcza tych sąsiadujących z lasami), ale nie jest w nich aż tak częstym gościem, jak właśnie można by wywnioskować z jego nazwy. Na koniec dodam jeszcze, że jest to gatunek szeroko rozprzestrzeniony w całej Polsce i należy do jednych z najpospolitszych przedstawicieli rodzaju Carabus.

Tryb życia

Biegacz ogrodowy jest zdecydowanie nocnym łowcą, dlatego też za dnia spotyka się go bardzo rzadko. Osobiście udało mi się to zaledwie kilka razy, praktycznie zawsze w czasie pochmurnej lub nawet deszczowej aury. Wówczas to zdarza się niektórym osobnikom wychodzić ze swych kryjówek. Standardowo jednak biegacze kryją się w różnych, leśnych zakamarkach, np. pod spróchniałymi kłodami, pniakami czy w ściółce leśnej. Z tego też powodu, mimo że w miejscach swego występowania potrafią być bardzo liczne, to przeważnie rzadko się je widuje.

Nocą jednak, to już zupełnie inna sprawa. Wówczas aktywnie przemierzają leśną ściółkę w poszukiwaniu potencjalnych ofiar. Biegacze zaciekle polują na inne bezkręgowce, głównie larwy owadów (nawet te bardzo duże), ślimaki oraz dżdżownice. Przy chwytaniu zdobyczy wykorzystuje swoje ogromne żuwaczki (co jest wizytówką wszystkich biegaczy z tego rodzaju), którymi mogą się również posłużyć jako bronią. Znacznie częściej jednak, wykorzystuje przeciwko wrogom broń chemiczną w postaci cuchnącej cieczy, którą rozpryskują, gdy tylko zostaną złapane. Z tego też względu nie radzę ich chwytać w rękę (uwierzcie mi ta substancja naprawdę capi i piszę to z własnego doświadczenia). Podobnie jak dorosłe, drapieżne są także ciemno ubarwione larwy, które również polują na inne bezkręgowce. Dzięki temu, w obu tych stadiach rozwoju, biegacze przyczyniają się do ograniczania liczebności różnych stworzeń, przez co są niezwykle pożyteczne.

**Biegacz gajowy (Carabus nemoralis)**

A na koniec mały bonus. Biegacz gajowy jest jeszcze pospolitszy niż ogrodowy i podobnie jak on, chętnie zamieszkuje lasy różnego typu. W przeciwieństwie do biegacza ogrodowego, jest dużo częstszym gościem parków, ogrodów, a nawet miejskich trawników! Pod względem rozmiarów i wyglądu bardzo przypomina biegacza ogrodowego, jednak jego ubarwienie jest przeważnie ciemniejsze, zaś drobne wgłębienia na jego pokrywach są znacznie drobniejsze, płytsze i rozsiane bardziej nieregularnie. Podobnie jak kuzyn, prowadzi nocny tryb życia. Wówczas poluje na różne bezkręgowce, szczególnie nagie ślimaki i dżdżownice. Za dnia natomiast ukrywa się pod kamieniami i martwym drewnem.

Oprócz pokrewieństwa i podobieństwa, oba te gatunki łączy coś jeszcze. Kiedyś, razem z innymi przedstawicielami rodzaju Carabus znajdowały się na liście gatunków objętych ochroną gatunkową. W 2014 r. doszło jednak do rewizji tejże listy, w wyniku czego, zarówno biegacz ogrodowy jak i biegacz gajowy, przestali być pod ochroną. Mimo to, myślę, że i tak są na tyle pożytecznymi stworzeniami, że warto pozwolić im w spokoju pełnić swą pożyteczną rolę, zarówno w lesie, jak i w naszych ogrodach. Więcej na jego temat napisałem tutaj.