Tężnica wytworna (Ischnura elegans) – do wyboru, do koloru

Z tężnicą wytworną widuję się dość często, zwłaszcza w okolicach olsztyńskiego Jeziora Ukiel, gdzie potrafi być naprawdę liczna. Za każdym razem mnie zachwyca, ponieważ moim zdaniem to jedna z najpiękniejszych ważek w Polsce. Przynajmniej, jeśli chodzi o samice, które mogą występować w różnych odmianach kolorystycznych. Dzięki temu, niemal każdy znajdzie swoją ulubioną.

Systematyka

Tężnica wytworna należy oczywiście do ważek równoskrzydłych (Zygoptera) i zalicza się do rodziny łątkowatych (Coenagrionidae). Jest jedną z dwóch tężnic występujących w Polsce. Tą drugą jest tężnica mała (Ischnura pumilio), znana też jako tężnica zmienna, którą można dość łatwo pomylić z teżnicą wytworną.

Samce można odróżnić po kolorze ostatnich segmentów odwłoka. U tężnicy wytwornej ósmy segment odwłoka jest całkowicie lub przynajmniej częściowo niebieski, natomiast dziewiąty prawie cały czarny. U tężnicy małej jest na odwrót i to ósmy segment jest częściowo czarny, natomiast dziewiąty całkowicie niebieski. Jeśli chodzi o samice, to u tężnic wytwornych dziewiąty segment jest kolorowy, zaś u tężnicy małej wszystkie segmenty, włącznie z dziewiątym, są z wierzchu czarne.

Ubarwienie

Trochę nietypowo, ale kwestia ubarwienia tężnic zasługuje na osobne potraktowanie. U ważek zwykle jest tak, że to samce są bardziej kolorowe od samic, jednak u tego gatunku jest na odwrót. Samce mają standardowe czarno-niebieskie ubarwienie, choć czasami u młodych osobników może się też pojawiać zielona barwa. Wiele samic też ma typowe czarno-niebieskie lub zielono-czarne ubarwienie, ale nie wszystkie. Naukowcy zaobserwowali u nich aż kilka odmian barwnych, które znacznie się od siebie różnią. Młode samice tężnic wytwornych mogą być fioletowe, a nawet różowe! Wraz z upływem czasu ich ubarwienie się jednak zmienia i staje się ciemniejsze. Fioletowe samice przybierają niebieską barwę, natomiast u różowych pojawia się coraz więcej zieleni. Co ciekawe, każda z tych form barwnych doczekała się własnej nazwy:

Form typica to forma typowa, czyli niebieska, występująca u dorosłych,
Form violacea to forma fioletowa spotykana u młodych samic,
Form infuscans to forma zielona pojawiająca się u dorosłych samic, które wcześniej były fioletowe,
Form rufescens to forma różowa, spotykana u młodych osobników,
Form infuscans-obsoleta to forma różowo-zielona pojawiająca się u dorosłych samic, które wcześniej były różowe.

Wygląd

Pod względem budowy ciała, tężnica wytworna jest zbliżona do innych łątkowatych. Długość jej ciała sięga maksymalnie do 3,4 cm, natomiast rozpiętość jej skrzydeł dochodzi do 4,2 cm. Pterostigmy na przednich skrzydłach są biało-czarne, na tylnych mogą być tego samego koloru lub całkowicie ciemne. Wcześniej wspomniałem o zmiennym ubarwieniu samic tych ważek, ale zmienny jest także wygląd ósmego segmentu odwłoka i to u obu płci. Czasami zdarza się bowiem, że występuje na nim ciemna plama lub nawet kilka plamek, które u poszczególnych osobników mogą mieć różną wielkość i kształt. Warto o tym pamiętać, ponieważ może to spowodować spore zamieszanie przy identyfikacji tego gatunku.

Gdzie ją można spotkać?

Liczna w całej Polsce. W ogóle jest to jedna z najpospolitszych ważek w naszym kraju. Spotkać ją można przede wszystkim w pobliżu rozmaitych zbiorników wodnych, przy czym najchętniej zasiedla jeziora. Dużo rzadziej pojawia się w pobliżu stawów, żwirowni, piaskowni i wód wolnopłynących. Spotyka się ją także przy Zalewie Wiślanym i Szczecińskim. Dorosłe ważki pojawiają się w maju i obserwuje się je aż do września.

Tryb życia

Jak na ważkę równoskrzydłą, tężnica wytworna jest naprawdę świetnym lotnikiem. Może i nie jest najszybsza, ale za to potrafi świetnie manewrować pomiędzy roślinami zielnymi, a w razie potrzeby także zawisnąć w powietrzu. Każde z jej czterech skrzydeł może działać niezależnie od pozostałych. Co więcej, gdy tężnica straci jedno z nich, to wciąż potrafi sprawnie latać, a nawet polować. Jeśli chodzi o to ostatnie, to celem jej ataku są drobne owady latające, głównie muchy, komary i ochotki, na które może polować w powietrzu lub zgarniać je z roślin. Czasami zdarza jej się też napadać na inne ważki równoskrzydłe. Same również mogą padać ofiarą licznych drapieżników. Często polują na nie niektóre łowiki, choćby z rodzaju Machimus czy Neoitamus, a także pająki.

Po odbytej kopulacji, samice składają jaja na roślinach unoszących się na wodzie, a nawet na tych, które znajdują się pod wodą, choć w tym ostatnim przypadku muszą się na chwilę zanurzyć. Zazwyczaj robią to wieczorami, w ustronnych i osłoniętych miejscach, aby uniknąć spotkania z napastliwymi samcami, dlatego rzadko się je wtedy obserwuje. Larwy, które się wylęgną żyją na dnie i wśród roślin wodnych, gdzie polują na drobne bezkręgowce. Ich rozwój trwa rok.